Russische oppositiekrant Novaja Gazeta ging altijd door, tot nu

Een van de laatste onafhankelijke kranten van Rusland legt zichzelf voorlopig, onder zware staatsdruk, het zwijgen op. Novaja Gazeta stopt zowel online als op papier, totdat de 'speciale militaire operatie' (lees: de oorlog) van Rusland in Oekraïne voorbij is. De illustere krant werd al vaker zelf het nieuws vanwege onthullingen over corruptieschandalen en mensenrechtenschendingen; zes journalisten van de krant moesten dat met hun leven bekopen.

Het besluit om voorlopig te stoppen komt nadat de redactie opnieuw een waarschuwing had gekregen van de Russische mediatoezichthouder Roskomnadzor. Een recent aangenomen wet bepaalt dat alle kritiek op de oorlog in Oekraïne of de Russische overheid officieel verboden is. Er staan alleen al hoge straffen op het noemen van de woorden 'oorlog' en 'invasie'. Dat maakt onafhankelijke journalistiek in Rusland nagenoeg onmogelijk.

"We hebben geen andere keuze", schrijft hoofdredacteur Dmitri Moeratov aan de lezers van de krant. "Voor ons, en ik weet dat het ook voor jullie geldt, is het een heel nare en moeilijke beslissing."

Dat de krant ermee zou ophouden - in ieder geval tijdelijk - zat eraan te komen, zegt journalist Laura Starink van het kennisplatform Raam op Rusland. "Tot voor kort was president Poetin van mening dat de oppositiepers niets voorstelde en dat hij daar niks van te vrezen had. Novaja Gazeta is een zeer kritische maar kleine krant, met een klein bereik in Rusland. Maar na de opstand in Belarus (in 2020 en 2021, red.) heeft Poetin zijn standpunt herzien."

Dat Novaja Gazeta nog een tijdje kon blijven publiceren heeft te maken met de rol van oud-president Michail Gorbatsjov. Hij was in 1993 een van de oprichters van de krant en is nog altijd aandeelhouder. "Dat heeft de krant een vorm van bescherming geboden. Gorbatsjov heeft weliswaar geen invloed meer in Kremlinkringen, maar is daar nog altijd iemand van naam", zegt Starink.

Een andere opsteker voor het medium was de Nobelprijs voor de Vrede, die vorig jaar naar hoofdredacteur Moeratov ging. Hij kreeg de prijs samen met de Filipijnse journalist Maria Ressa, omdat beiden zich hardmaken voor de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid in hun landen. "Ook dat heeft de krant misschien wat uitstel gegeven. De Russische machthebbers waren er niet blij mee." Derk Sauer, oprichter van een andere onafhankelijke krant in Rusland - The Moscow Times - concludeert ook dat het winnen van de Nobelprijs uiteindelijk geen vrijstelling bood:

Sinds 2000 werden zes journalisten van Novaja Gazeta vermoord. De bekendste was Anna Politkovskaja, een fel criticus van president Poetin. Ze schreef onder meer over mensenrechtenschendingen tijdens de oorlog in Tsjetsjenië. In 2006 werd ze in de lift van haar appartementencomplex doodgeschoten. Vijf mannen werden daarvoor veroordeeld, maar het is nooit duidelijk geworden wie de opdrachtgever was van de moord.

Voorpagina's

Na de Russische invasie in Oekraïne berichtte Novaja Gazeta aanvankelijk zeer kritisch en uitgesproken over het conflict. "Er waren heel radicale voorpagina's met koppen als 'Wij voeren oorlog tegen Oekraïne'", aldus Starink. Dat paste in een traditie. In 2014 kwam de krant in het nieuws met een voorpagina waarop de tekst 'Vergeef ons, Nederland' stond, een excuus voor de ramp met de MH17.

Dat soort voorpagina's werden sinds eerder deze maand niet meer gemaakt. De krant kondigde aan zich aan de militaire censuur te zullen houden en haalde alle verslaggeving over de oorlog in Oekraïne offline. "Het alternatief was de redactie sluiten. Ze vonden het uiteindelijk belangrijker om door te kunnen werken. Maar die actie heeft niet geholpen."

Starink acht het niet uitgesloten dat Novaja Gazeta zal terugkeren, zoals de hoofdredactie zegt. "Maar dat hangt allemaal af van hoe de situatie zich verder ontwikkelt. Het ligt voor de hand dat de censuur nog strikter wordt. Maar als deze journalisten de kans krijgen om de boel weer open te gooien, zullen ze dat doen."