Na brexit- een nexit-referendum? Niet zo snel

PVV-leider Wilders droomt van een nexit-referendum. En met hem bijvoorbeeld ook de meeste deelnemers van het EenVandaag-opiniepanel. Zij willen zich net als de Britten kunnen uitspreken over het opzeggen van het lidmaatschap van de Europese Unie.

Maar kan er in Nederland wel zo'n referendum worden gehouden?

Dat kan inderdaad. Maar niet van vandaag op morgen. De organisatie heeft veel voeten in de aarde.

Op 1 juni 2005 is er bijvoorbeeld een referendum gehouden over de goedkeuring van het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa. Daarvoor had het toenmalige Tweede Kamerlid Farah Karimi (GroenLinks) twee jaar eerder een wetsvoorstel ingediend. Die wet werd eind 2003 goedgekeurd door de Tweede Kamer, en in januari 2005 door de Eerste Kamer. Het was dus een kwestie van lange adem.

Wilders is reëel over zijn wens voor een nexit-referendum. In De Telegraaf zegt hij dat "tenzij er een klein wonder gebeurt daar niet onmiddellijk een meerderheid voor zal zijn". "Ik kan niet beloven dat we morgen de EU zullen verlaten. Tenzij we 76 zetels halen. Wat ik wel kan beloven is dat een referendum zoals er in het Verenigd Koninkrijk is geweest, voor ons een ontzettend belangrijk punt wordt."

Was ons EU-referendum in 2005 vergelijkbaar met het brexit-referendum?

Nee. Het Nederlandse referendum was raadgevend. De Tweede Kamer en het kabinet konden de uitslag in principe naast zich neerleggen. Voorafgaand aan het referendum wezen veel partijen nog op die mogelijkheid. Maar zodra de uitslag er was - er was een hoge opkomst en een grote meerderheid was tegen - vond bijna iedereen dat het signaal van de kiezer serieus moest worden genomen. Premier Balkenende zei nog dezelfde avond dat de Europese Grondwet in zijn huidige vorm niet door Nederland zou worden geratificeerd.

Het brexit-referendum is bindend. Niet in juridische zin, maar premier Cameron en andere Britse politici hebben steeds gezegd dat ze bij een nee-uitslag concrete stappen zullen nemen om een brexit te realiseren. Dat is bovendien een veel verdergaande uitslag dan het niet bekrachtigen van een Grondwet, die vooral ging over de organisatie. Bovendien werd in andere landen ook een referendum gehouden (Frankrijk was ook tegen).

Is een bindend referendum in Nederland mogelijk?

Niet in strikte zin. Om een bindend referendum in te voeren moet de Nederlandse Grondwet worden gewijzigd. Dat is een langdurig proces. De Tweede en Eerste Kamer moeten er allebei twee keer mee instemmen. Bij de tweede stemming moet in beide Kamers een meerderheid van twee derde voor zijn.

Er kan wel een raadgevend referendum over een wet worden georganiseerd, waarbij de politiek vooraf laat weten dat zij zich aan de uitslag zal houden. Maar ook dan is er formeel geen sprake van een bindend referendum.

Wat voor soort referendum was het Oekraïne-referendum?

Een raadgevend correctief referendum. Het ging over de Wet tot goedkeuring van het associatieverdrag van de EU met Oekraïne. Het was het eerste referendum van kiezers over een pas aangenomen wet, die nog niet in werking is getreden. Deze referendum-mogelijkheid bestaat sinds juli vorig jaar.

Het referendum over de EU-grondwet was ook raadgevend en correctief. Maar het ging toen niet om een initiatief van burgers maar van de Tweede Kamer, die speciaal hiervoor een initiatiefwet indiende.

Er is geen mogelijkheid voor burgers om een referendum over een nexit te organiseren. Het gaat hierbij immers niet om een wet die pas is aangenomen, maar nog niet van kracht is. De Kiesraad houdt precies bij welke wetten wel in aanmerking komen voor een referendum.

Is een nexit hier officieel onderwerp van discussie?

In de Tweede Kamer is de PVV de enige partij die zich sterk maakt voor een vertrek uit de Europese Unie. Andere Eurokritische partijen als de SP drukken zich voorzichtiger uit. SP-leider Roemer vindt bijvoorbeeld dat "fundamentele fouten" in de EU moeten worden hersteld, maar rept niet over een vertrek.

De PVV liet in 2014 onderzoek doen door het gerenommeerde Britse onderzoeksbureau Capital Economics. Dat concludeerde dat de Nederlandse economie na een nexit fors zou groeien en dat huishoudens twintig jaar later bijna 10.000 euro per jaar meer zouden overhouden.

Economen noemden dat onderzoek niet realistisch. Zij zeiden dat de risico's van een vertrek uit de EU enorm werden onderschat.