Vijf vragen over de massamoord op Armeniërs

Het doden van Armeniërs door Ottomaanse Turken tijdens de Eerste Wereldoorlog ligt gevoelig. Was het genocide of niet? De paus noemde het geweld tegen de Armeniërs "de eerste genocide van de 20e eeuw. Veel landen zien dat ook zo. Maar Turkije blijft de term genocide afwijzen.

Wat is er gebeurd?

Het staat vast dat er honderdduizenden Armeniërs zijn vermoord in de periode 1915-1916. Zij werden door de Ottomanen gedeporteerd van het huidige Turkije naar de Syrische woestijn. De Armeniërs werden gedood of kwamen om door honger of ziekten.

De cijfers lopen wel uiteen. De Armeniërs hebben het over 1,5 miljoen mensen, Turkije houdt het op 300.000. De International Association of Genocide Scholars gaat uit van meer dan 1 miljoen doden.

Wat is genocide?

Het Verdrag Inzake Voorkoming en de Bestraffing van Genocide van de Verenigde Naties uit 1948 beschrijft genocide onder meer als het vermoorden of ernstig verwonden van mensen met als doel hun groep, al dan niet deels, te vernietigen.

Waar draait de discussie om?

Het grote twistpunt in de Armeense kwestie is de vraag of er sprake was van voorbedachten rade. Volgens veel politici en historici was de massamoord georganiseerd en dan was het genocide. Turkije houdt vol dat het geen systematische poging was om de Armeense christenen uit te moorden.

Wie spreekt er van genocide en wie niet?

De Nederlandse regering is niet zo uitgesproken en heeft het meestal over "de kwestie van de Armeense genocide". In 2004 nam de Tweede Kamer wel een motie van de ChristenUnie aan, waarin de Kamer de genocide erkent. Een motie om het kabinet te dwingen voortaan te spreken van een genocide werd afgelopen week verworpen.

Ook het Verenigd Koninkrijk en Israël proberen de term Armeense genocide te vermijden.

Turkije wil absoluut niet dat de massamoord genocide wordt genoemd. De Turken spreken uitsluitend van de Armeense kwestie.

Meer dan 20 landen, waaronder België, Frankrijk en Rusland, zien de gebeurtenissen als een genocide. Ook de Europese Unie noemt het zo.

De erkenning van de genocide in Frankrijk veroorzaakte een diplomatieke rel. In 2012 nam de Franse senaat een wet aan die het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar stelt. Turkije reageerde woedend. De ruzie werd uiteindelijk gesust, toen de wet werd verworpen door de Franse Constitutionele Raad.

Hoe gaat het nu tussen Turkije en Armenië?

De relatie tussen de twee landen is nog steeds erg koel. Wel hebben zij in 2009 een verdrag ondertekend. Daarin staat dat de diplomatieke banden worden aangehaald en de grenzen weer opengaan. Maar het verdrag is zowel door het Turkse als het Armeense parlement nog niet geratificeerd.