Radiostilte in kabinetsformatie • Bosma (PVV) na twee rondes gekozen

Informateur Plasterk: 'tot begin februari blijft onze mond dicht'

Na afloop van de bijeenkomst met de vier partijen zei informateur Plasterk dat de komende weken geen informatie meer wordt gegeven over de gesprekken in zijn werkkamer. "Er komt een radiostilte", zei hij. "Tot begin februari blijft onze mond dicht. We gaan zwaar aan de bak", aldus Plasterk.

Volgende week komen de partijen nog een paar keer bij elkaar, maar dat is niet gemakkelijk vanwege de drukke agenda van de betrokkenen. VVD'er Yesilgöz is behalve fractievoorzitter ook minister van Justitie en Veiligheid en heeft daarmee een drukke agenda. Tussen kerst en oud en nieuw zal er niet veel gebeuren. "Iedereen heeft het wel even nodig om ook rondom kerst bij familie en vrienden te zijn."

PVV, NSC, BBB en VVD voor het eerst samen bij informateur Plasterk

Voor het eerst sinds de Tweede Kamerverkiezingen zijn de vier partijen bij de inmiddels benoemde informateur Plasterk. Het is nog niet de bedoeling om over de inhoud te praten, maar meer over de agenda voor de komende tijd.

Bosma draagt overwinning op aan 'alle PVV'ers die afgelopen jaren prijs hebben betaald'

De nieuwe Kamervoorzitter Martin Bosma dankt zijn tegenstander Tom van der Lee. Hij draagt zijn overwinning op aan "alle PVV'ers die de afgelopen jaren een prijs hebben betaald" omdat ze actief werden voor zijn partij. "Ze kregen bedreigingen, hun kinderen werden niet opgesteld bij voetbal." De grootste prijs heeft volgens Bosma zijn partijleider Geert Wilders betaald. Die wordt al meer dan 20 jaar streng beveiligd vanwege bedreigingen.

Bosma sluit de vergadering met een gedicht van Gerard Reve, die vandaag 100 jaar zou zijn geworden: Dagsluiting.

Bekijk hier de aanvaardingsspeech van de nieuwe voorzitter:

Bosma wint, haalt 75 stemmen en daarmee de meerderheid

Na twee rondes is het duidelijk: Martin Bosma( PVV), wordt de nieuwe Kamervoorzitter. Hij kreeg 75 stemmen en dat is één stem meer dan de 74 die nodig waren voor de absolute meerderheid.

Van der Lee (GL-PvdA) kreeg 66 stemmen en Kamminga (VVD) kreeg er vijf.

Kamer stemde voor de wens om spreidingswet uit te stellen

Vlak voor de verkiezing van de Kamervoorzitter begon heeft de Tweede Kamer de motie aangenomen van VVD-leider Yesilgöz. Daarin spreekt zij namens PVV, NSC en BBB de wens uit dat de spreidingswet er voorlopig niet komt. Naast deze vier partijen stemden ook de SGP, FvD en JA21 voor.

Die motie heeft vooral symbolische betekenis. De spreidingswet van demissionair staatssecretaris Van der Burg van Asielzaken regelt dat gemeenten kunnen worden verplicht asielzoekers op te nemen.

Demissionair premier Rutte heeft al gezegd dat het kabinet voorstander van de spreidingswet is en blijft en niets met de wens gaat doen. En dat het aan de Eerste Kamer is om te beslissen hoe het verder gaat met de wet.

Lees hier verder:

Tweede ronde nodig

Er zijn 145 geldige stemmen uitgebracht, waarvan 71 op Bosma. Van der Lee kreeg 61 stemmen. Fungerend voorzitter Kamminga (VVD), die geen kandidaat is, kreeg 12 stemmen en PVV'er De Roon 1 stem.

Dat betekent dat er een tweede ronde nodig is, omdat voor de absolute meerderheid van de geldig uitgebrachte stemmen 73 stemmen nodig waren. Ook de tweede ronde is een zogeheten vrije ronde, waarbij ook gestemd mag worden op Kamerleden die geen kandidaat zijn.

Bekijk hier hoe de uitslag bekend werd gemaakt:

Eerste ronde klaar, stemmen worden geteld

Alle aanwezige Kamerleden hebben hun stem uitgebracht. De vier Kamerleden die het stembureau vormen zijn begonnen met het tellen van de stemmen. In deze eerste ronde mag er ook gestemd worden op Kamerleden die zich niet officieel hebben gekandideerd, dus het is goed mogelijk dat er hierna nog geen definitieve uitslag is.

Fungerend voorzitter Kamminga maakt straks het resultaat van de eerste stemronde bekend.

Fungerend Kamervoorzitter legt procedure uit

De stemming is begonnen. Fungerend Kamervoorzitter Kamminga legt de procedure nog een keer uit. Die is best ingewikkeld, want er zijn meerdere rondes mogelijk.

Kamerleden komen met hun ingevulde briefje naar de stembussen voor in de zaal. De nieuwe Kamervoorzitter moet een absolute meerderheid van de stemmen achter zich krijgen.

De gang van zaken is hier te volgen via de livestream.

Stembureau wordt klaargezet

Ook stemming motie spreidingswet asielzoekers aanstaande

Nog voor de eerste ronde van de stemming over de nieuwe Kamervoorzitter stemt de Tweede Kamer over de motie van VVD-leider Yesilgöz over "het pas op de plaats maken" met de spreidingswet. De tekst van de motie is inmiddels veranderd. De VVD heeft de oproep aan de Eerste Kamer en het kabinet eruit gehaald. Wat nu overblijft is "de wens" dat de spreidingswet er voorlopig even niet komt.

Er zou hoofdelijk over de motie worden gestemd. Maar omdat de motie nog weinig betekenis heeft, volgens de meeste fracties, is dat niet meer nodig.

Vanaf 17.45 uur geheime stemming over voorzitter

De publieke sollicitatie van Bosma en Van der Lee is klaar. Nu wordt er een stembureau ingericht waar door het lot aangewezen Kamerleden de stemmen straks gaan tellen. De bedoeling is dat de eerste ronde van de stemming om 17.45 uur begint.

Alle aanwezige Kamerleden zetten dan de naam van de voorzitter van hun keuze op een papiertje, dat in een stembus gaat. In de eerste ronde mag er ook op andere Kamerleden worden gestemd dan op de twee officiële kandidaten. Daarom zijn er mogelijk meer rondes nodig om de nieuwe Kamervoorzitter aan te wijzen.

'Kwestie Arib was grote nachtmerrie', zegt Bosma

De affaire rond oud-Kamervoorzitter Arib, die beschuldigd is van grensoverschrijdend gedrag, is het ergste wat Bosma in zijn politieke loopbaan is overkomen. "Een grote nachtmerrie. Ik had zoals bekend een uitstekende relatie met haar. Dat dit zo heeft moeten gebeuren vind ik verschrikkelijk." Bosma maakte onderdeel uit van het bestuur van de Kamer dat besloot tot een onderzoek naar Arib. Ook zijn tegenstrever Van der Lee zat toen al in het zogeheten presidium.

De resultaten van de onderzoek zijn tot nu toe niet openbaar gemaakt en daarom wil zowel Bosma als Van der Lee er weinig over zeggen. Arib zelf ziet het onderzoek als een actie van haar opvolger, D66'er Bergkamp. Maar over haar is Bosma ook lovend. "Ze is onterecht door de modder gehaald."

Bosma: iedereen op tijd naar huis

De PVV-kandidaat pleit voor de terugkeer van de zogeheten "guillotine-regel". Vroeger kon een voorzitter bepalen wanneer een debat werd gestopt omdat het te laat werd. "Desnoods midden in een zin." Volgens Bosma doen de Kamerleden zich "idioot veel aan" door tot midden in de nacht te vergaderen. "Met mij als voorzitter is het meestal ontspannen en iedereen staat weer op tijd op straat. Dat vindt het personeel ook fijn."

Dat hij als Kamerlid soms uitspraken doet die op de grens zijn, ziet hij niet als probleem voor zijn geloofwaardigheid als voorzitter, waar hij neutraal moet zijn. Het is volgens hem een andere rol.

Islamitische scholieren zullen van hem een "geweldige" rondleiding door het Kamergebouw krijgen, ook al heeft hij als Kamerlid gepleit voor een verbod op dat soort scholen.

Kamerdebatten mogen wat hem betreft "knallen, maar wel netjes". Bij grove scheldwoorden, bedreigingen en vergelijkingen met de oorlog zal hij ingrijpen.

Bosma benadrukt dat hij als voorzitter een andere rol heeft:

Van der Lee: heb niet meegewerkt aan 'doofpot' bij Oxfam

De kandidaat van GroenLinks-PvdA gaat in op de vragen die er al jaren worden gesteld over het seksschandaal bij hulporganisatie Oxfam, waar Van der Lee leidinggevende was bij de Nederlandse tak. Hulpverleners na een aardbeving in Haïti maakten zich schuldig aan seksueel misbruik. Van der Lee legt uit dat het om een project van de Britse tak van Oxfam ging, en dat hij destijds op de hoogte is gesteld van "misdragingen in de sfeer van corruptie en fraude" en dat er geen Nederlands geld bij betrokken was.

"Daarmee was voor mij de zaak afgedaan, totdat zes jaar later bleek dat er ook sprake was van seksueel misbruik." Daar wist hij niet van, maar hij loopt naar eigen zeggen niet weg voor zijn verantwoordelijkheid. "Ik heb toen excuses gemaakt en spijt betuigd dat ik niet doorgevraagd heb. Maar ik heb niet meegewerkt aan een doofpot, want ik wist helemaal niet wat er in die doofpot zat."

Hij heeft naar eigen zeggen destijds ook al die uitleg gegeven. "Maar dit verhaal achtervolgt mij."

Bekijk hier een deel uit het gesprek met Van der Lee:

Van der Lee wil stevig debat, maar wel 'op de bal'

Loting heeft uitgewezen dat Tom van der Lee mag beginnen met het beantwoorden van de vragen uit de Kamer. Hij zegt dat hij hecht aan een stevig debat, maar dat het wel inhoudelijk gevoerd moet worden. "En niet, zoals de laatste tijd ook vaak gebeurt, door de intenties van anderen in twijfel te trekken." Het moet wat hem betreft "minder op de persoon, en meer op de bal".

Hij kan als voorzitter ingrijpen, maar het ligt volgens hem "in zijn aard om dat zo veel mogelijk te voorkomen". Als voorbeeld noemt hij de uitspraak 'From the river to the sea, Palestine will be free". Van der Lee denkt dat het afhangt van de context of zo'n uitspraak toelaatbaar is in de Tweede Kamer. Maar als de slogan wordt gebruikt om terreur toe te juichen, zal hij ingrijpen. De Kamer heeft namelijk in meerderheid bepaald dat de leus een oproep is tot vernietiging van Israël.

Later vandaag alsnog stemming over 'pas op de plaats' spreidingswet

De Tweede Kamer stemt vandaag niet alleen over een nieuwe voorzitter, maar ook over het omstreden voorstel van PVV, VVD, NSC en BBB om een beroep te doen op het kabinet en de Eerste Kamer om "een pas op de plaats" te maken bij de behandeling en uitvoering van de spreidingswet.

Nadat er gisteren veel kritiek was gekomen op dit voorstel van VVD-leider Yesilgöz werd de stemming uitgesteld totdat het kabinet een reactie had gegeven. Gisteravond laat liet demissionair premier Rutte weten dat het kabinet de motie ontraadt en dat de Eerste Kamer zelf mag bepalen wanneer de wet wordt behandeld. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil er nu alsnog hoofdelijk over stemmen. Onduidelijk is nog of het voorstel ongewijzigd is, of aangepast.

De spreidingswet, van VVD-staatssecretaris Van der Burg, moet ertoe leiden dat asielzoekers beter over het land worden verdeeld. De wet is aangenomen door de Tweede Kamer en ligt nu bij de Eerste Kamer. Sinds de verkiezingen is er in de Tweede Kamer echter een meerderheid die van de wet af wil. De motie van Yesilgöz roept het kabinet en de Eerste Kamer op geen onomkeerbare stappen te nemen totdat er een nieuw kabinet is. Verschillende andere partijen vinden het staatsrechtelijk onzuiver dat de Tweede Kamer zich bemoeit met het werk van de senaat.

Krul (CDA): parlementaire feestdag

Vanwege de fundamentele rol van de Kamervoorzitter vindt Krul (CDA) de verkiezing van vandaag "een parlementaire feestdag". Volgens hem kunnen beide kandidaten goed een vergadering leiden, maar is dat niet het enige wat telt.

De voorzitter moet "het democratisch ethos ademen", zei Krul. Hij is net als Van der Lee voor "een kwaliteitsslag op digitaal vlak" en hij vroeg de GroenLinks-PvdA'er hoe hij dat concreet wil doen. Van Bosma wil hij weten wat hij vindt van de nieuwe bepaling in het reglement van orde dat het bedreigen van een persoon als ongeoorloofd gedrag wordt beschouwd.

Teunissen (PvdD) benadrukte dat de voorzitter er is voor alle Kamerleden en alle mensen in Nederland. Zij vroeg in dat verband Bosma naar uitspraken over bijvoorbeeld non-binaire en intersekse personen en mensen die een hoofddoek dragen. Volgens Teunissen bejegent Bosma al jaren partijen "die niet in zijn straatje passen met een gestrekt been".

Jansen (Forum voor Democratie) vindt dat de voorzitter vooral de orde moet handhaven. Volgens hem bemoeien de voorzitters zich de laatste tijd te veel met de inhoud en worden debatten te vaak afgekapt. En hij wil van beide kandidaten weten hoe ze daarmee omgaan. Jansen erkent dat mensen zich soms gekwetst kunnen voelen door een bepaalde uitlating, maar volgens hem kunnen meningen nu eenmaal botsen: "Het idee van sociale veiligheid staat haaks op de vrijheid van meningsuiting."

Het debat is geschorst tot 14.30 uur. Dan antwoorden Bosma en Van der Lee.

Beckerman (SP): ministers moeten sneller antwoorden

Beckerman (SP) vindt dat ministers niet snel en zorgvuldig genoeg antwoorden en ze ziet daar een rol van de voorzitter in. Net als veel anderen vroeg ze de kandidaten hoe ze willen omgaan met beledigingen.

En ze wil van de kandidaten weten hoe ze denken over het voorstel dat de voorzitter uit de oppositie moet komen. De SP heeft daar destijds niet voor gestemd.

Ceder (ChristenUnie) benadrukte het belang van goede behandeling van wetten. Hij wil dat woensdag "wetgevingsdag" blijft. En hij pleit voor meer debatten op hoofdlijnen.

Net als veel anderen vroeg hij wat de kandidaten willen doen aan het "keren van het gure klimaat". Ook hij wees op de "scherpe uitlatingen van beiden op sociale media".

Van der Plas: kandidaat kiezen op basis van kwaliteiten

BBB-leider van der Plas benadrukte dat de kandidaten niet moeten worden gekozen op basis van politieke standpunten, maar vanwege hun kwaliteiten: "Aan het eind van de dag gaat het maar om één ding: is de kandidaat een goede voorzitter en is hij een goede baas voor zijn medewerkers?" Ze lijkt zelf voor Bosma te kiezen.

Ze benadrukte dat de Kamer vandaag een belangrijke beslissing moet nemen. "En de medewerkers die de afgelopen jaren veel hebben meegemaakt, zijn gebaat bij rust in de organisatie."

Van der Plas wilde van beide kandidaten weten hoe ze iedereen in de Kamer willen beschermen tegen grensoverschrijdend gedrag en intimidatie. Ook zij vroeg Van der Lee, in het licht van de gebeurtenissen bij Oxfam Novib, wat hij gaat doen om van de Kamer een veilige werkomgeving te maken. En ook zij confronteerde Bosma met het "nepparlement". Van der Plas heeft eerder een voorstel gesteund dat de voorzitter uit de oppositie moet komen, maar inmiddels denkt ze daar genuanceerder over.

Van Vroonhoven (NSC): afgesplitste fracties beter behandelen

NSC-Kamerlid Van Vroonhoven zei dat de neutraliteit voor de voorzitter heel belangrijk is. Volgens haar worden afgesplitste fracties niet altijd goed behandeld. Ze verweet beide kandidaten dat ze daar als lid van het dagelijks bestuur te weinig aan hebben gedaan.

Voor haar fractie is het "absoluut een vrije kwestie" op wie mensen willen stemmen: "We hebben geen dwingend of dringend stemadvies." Ze stelde vooral vragen over de voorzitter als representant van de democratie, als ambassadeur van de Kamer, als manager van de organisatie en als een goede technisch voorzitter.

Van Vroonhoven benadrukte dat er een andere politieke cultuur moet komen, waar de langere termijn meer op de voorgrond komt te staan en dat er meer dualisme tussen Kamer en kabinet moet zijn. Ze wilde weten hoe de kandidaten daarmee omgaan. Ook zij vroeg Bosma naar zijn eerdere uitspraken over een "nepparlement".

SGP-leider Stoffer zei dat wie van kandidaten het ook wordt, ze allebei een goede voorzitter zullen zijn. Ook in zijn fractie is het een vrije keuze, al heeft hij zelf een voorkeur voor Bosma.

Twijfels Eerdmans over Van der Lee

Klaver (GroenLinks-PvdA) vindt dat de nieuwe voorzitter er streng op moet toezien dat bewindslieden niet wegkomen met ontwijkende antwoorden. Hij vroeg verder Bosma naar eerdere kritische uitspraken over rechters die niet onpartijdig zouden zijn en over journalisten. Klaver zei dat hij zijn keus al heeft gemaakt: Van der Lee. Volgens Klaver weet die zich altijd weg te cijferen voor het collectief. "Dat is een van de kernkwaliteiten die je als voorzitter moet hebben."

JA21-leider Eerdmans stelde voor in debatten niet meer steeds via de voorzitter te spreken. Volgens hem maakt dat debatten "doodsaai". Ook hij wees Van der Lee erop dat het bij Oxfam Novib "niet allemaal vlekkeloos is gegaan". Eerdmans betwijfelt of Van der Lee de juiste man als voorzitter is, nu ook het presidium van de Kamer "door een nogal roerige periode is gegaan". Eerdmans vroeg Van der Lee verder hoe hij wist dat de moordenaar van Pim Fortuyn "waarschijnlijk een milieuactivist was". Hij zou daarover iets hebben gezegd op de avond van de moord.

Vragen over uitingen op sociale media

Michon (VVD) stelde onder meer vragen over het aansturen van de ambtelijke organisatie en hoe de kandidaten de sociale veiligheid willen bewaken.

Ze noemde als hamvraag: voelt de aanstaande voorzitter zich de voorzitter van alle Kamerleden, ook als ze een andere ideologie hebben? "Dit geldt voor beide heren." Ze vroeg Bosma of hij afstand neemt van zijn eerdere kwalificatie "nepparlement".

Michon wees er verder op dat beide kandidaten zich stevig uiten op sociale media. Als ze gekozen worden, moeten ze daar volgens Michon mee stoppen. Michon zei dat haar fractie van de twee kandidaten antwoorden nodig heeft om een goede keuze te kunnen maken. Bosma en Van der Lee zijn pas aan de beurt als alle vragenstellers zijn geweest.

D66'er Sneller benadrukte dat de voorzitter de waarden van de democratische rechtsstaat moet uitdragen. Hij ziet niet hoe Bosma die rol kan vervullen. Ook hij wees op eerdere uitspraken en opvattingen van de PVV'er. Sneller confronteerde ook Van der Lee met zijn verleden. Die kreeg als directielid van de Nederlandse hulporganisatie Oxfam Novib te maken met een seksschandaal van medewerkers bij de Britse tak. Het schandaal kwam pas later naar buiten en Van der Lee zei te betreuren dat hij niet had doorgevraagd. Sneller vroeg Van der Lee wat hij daarvan heeft geleerd en hoe hij daarop reflecteert.

Vragen over verbindende kwaliteiten Bosma

Koekkoek (Volt) vindt dat Bosma als Kamerlid uitspraken heeft gedaan die haaks staan op de verbindende rol die de voorzitter moet spelen. Ze verwees onder meer naar een eerdere uitspraak over "een nepparlement".

Ook Denk-Kamerlid Ergin was kritisch over Bosma. Hij noemde hem sympathiek en complimenteerde hem met de luchtige manier waarop hij vergaderingen voorzit. Maar volgens Ergin valt Bosma af op de eis "verbindend en representatief voorzitter": "Hij is vertegenwoordiger van een partij die grondrechten wil inperken en die Kamerleden met een hoofddoek het parlement wil uitwerken."

Markuszower (PVV): Bosma kundig en gezaghebbend

In het debat over de nieuwe Kamervoorzitter wees PVV-woordvoerder Markuszower erop dat de twee kandidaten veel gemeen hebben: ze wonen allebei in Amsterdam, zijn afgestudeerde politicologen aan dezelfde universiteit en ze zijn vrijwel even oud (ze zijn allebei in juli 1964 geboren). Markuszower zei meteen dat hij een warm pleidooi wil houden voor Bosma. Hij typeerde hem als kundig, erudiet en gezaghebbend.

Markuszower kreeg van SP-Kamerlid Beckerman de vraag of de PVV nog steeds vindt dat de voorzitter uit de oppositie moet komen (de PVV stemde eerder voor een voorstel van die strekking). Markuszower wees erop dat de voorzitter wordt gekozen op het moment dat er nog geen nieuw kabinet is en dat de PVV dus niet in een coalitie zit. "Dus feitelijk voldoen we aan die motie als we op Bosma stemmen." En hij benadrukte dat Bosma wel langdurig in de oppositie heeft gezeten. Ook andere Kamerleden confronteerden Markuszower met de eerdere opstelling van de PVV.

Kamer wijst PVV op eerdere mening over voorzitterschap: 'U draait'

Debat over nieuwe voorzitter is bezig

Het Kamerdebat over de verkiezing van de nieuwe voorzitter is begonnen. Het wordt geleid door 'fungerend voorzitter' Roelien Kamminga (VVD). Zij is zelf geen kandidaat. Kamminga sprak van een belangrijk moment. Alle fracties kunnen vragen stellen aan de kandidaten Martin Bosma (PVV) en Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA). Die zitten in 'Vak K', de plaats waar meestal leden van het kabinet zitten.

Het debat is te volgen via deze livestream.

Demissionair premier Rutte reageert op VVD-verzoek vertraging spreidingswet

Demissionair premier Mark Rutte heeft in Brussel, waar hij is voor de EU-top, gereageerd op de commotie in de Tweede Kamer gisteren. Daar deed VVD-leider Yesilgöz ook namens PVV, NSC en BBB de oproep aan het kabinet en de Eerste Kamer om pas op de plaats te maken met de behandeling van de spreidingswet.

Volgens Rutte kan Yesilgöz in de Tweede Kamer andere standpunten innemen dan het kabinet, ook al is zij nog minister. "Het kan als Kamerlid om afwijkende standpunten in te nemen, dat is onvermijdelijk, anders kun je geen kabinet formeren." Rutte heeft dat zelf in het verleden ook gedaan, zegt hij. "Dat is het Nederlandse politieke systeem. Na verkiezingen heb je niet altijd een kabinet met dezelfde samenstelling. Het is onvermijdelijk dat er licht komt te zitten tussen die posities."

Een groot deel van de partijen vond de motie van Yesilgöz politiek niet zuiver, omdat de vorige Tweede Kamer de wet al had goedgekeurd en de Eerste Kamer over zijn eigen taken gaat. Ook vonden Kamerleden het niet kunnen dat Yesilgöz dit vraagt terwijl zij zelf in het kabinet zit. Haar collega VVD-staatssecretaris Eric van der Burg en de rest van het kabinet zijn voorstander van de spreidingswet. Die moet gemeenten gaan dwingen meer asielzoekers op te nemen.

Het is nog onduidelijk wanneer de Tweede Kamer over de motie gaat stemmen. Ook is onzeker wat de gevolgen zijn als de motie wordt aangenomen. De Eerste Kamer hoeft de motie niet op te volgen en heeft de spreidingswet nu op 16 januari in de agenda staan.

Tweede Kamer kiest vandaag nieuwe voorzitter

De Tweede Kamer heeft een groot deel van de dag uitgetrokken voor het kiezen van een nieuwe voorzitter. De vorige voorzitter Vera Bergkamp (D66) heeft de Kamer verlaten. Twee Kamerleden hebben zich kandidaat gesteld om haar op te volgen: Martin Bosma (PVV) en Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA). Beiden hebben als plaatsvervanger al vaak op de voorzittersstoel gezeten. VVD'er Roelien Kamminga, sinds de verkiezingen 'fungerend voorzitter', is geen kandidaat.

Eerst krijgen alle fracties de gelegenheid om Bosma en Van der Lee vragen te stellen. Als die hebben geantwoord, kunnen alle Kamerleden hun (anonieme) stem uitbrengen.

Demissionair kabinet blijft achter spreidingswet staan

Demissionair premier Rutte heeft gereageerd op de oproep van VVD-leider Yesilgöz en PVV, NSC en BBB om pas op de plaats te maken met de spreidingswet.

"Het kabinet is nu niet aan zet, en ontraadt derhalve de motie", schrijft Rutte aan de Tweede Kamer. "De Eerste Kamer gaat, conform het Reglement van Orde van de Eerste Kamer, over de eigen agenda, waaronder de wijze van behandeling van bij de Eerste Kamer ingediende wetsvoorstellen. Het kabinet staat achter het wetsvoorstel."

Yesilgöz kwam met de motie namens PVV, NSC en BBB. De vier partijen willen onderhandelen over het inperken van de immigratie. Het invoeren van een grote stelselwijziging over de spreiding van asielzoekers past daar niet bij, zo verdedigt Yesilgöz het voorstel. "Er is een nieuwe meerderheid, deze motie straalt dat uit."

Ronald Plasterk nu informateur, officiële opdracht verder te gaan

Informateur Ronald Plasterk wil nog deze week met de gesprekken beginnen met PVV, VVD, NSC en BBB. "We hebben tot de kerst nog een hoop te doen. Iedereen gaat met de kerstdagen misschien wel even weg, maar dan gaan we snel weer door."

Plasterk leverde maandag zijn advies in over het vervolg van de kabinetsformatie. De vier partijen moeten in "een korte informatieronde" onderzoeken of er overeenstemming kan worden bereikt "over een gezamenlijke basislijn". Plasterk gaat die dus zelf begeleiden. De eerste gesprekken gaan over hoe de partijen willen omgaan met grondrechten en internationale verdragen en hoe zij aankijken tegen "rechtsstatelijkheid", zoals NSC-leider Omtzigt het noemt.

Ook in het debat van vandaag ging het daar vaak over. Andere partijen zetten vraagtekens bij deze aanpak en maken zich zorgen.

Nieuwe Kamer wil zo snel mogelijk af van eigen risico in de zorg

De nieuwe Tweede Kamer wil dat er zo snel mogelijk een einde komt aan het verplichte eigen risico in de zorg. SP en de Partij voor de Dieren dienden daarover een motie in bij het debat over de verkiezingen en de kabinetsformatie en die kreeg een ruime meerderheid. Door het verplichte eigen risico van 385 euro per jaar mijden veel mensen de zorg, met alle gezondheidsproblemen van dien, zeggen de partijen.

Het is nog maar de vraag of het voorstel op korte termijn ook wordt uitgevoerd, want de motie bevat geen rechtstreekse oproep aan het demissionaire kabinet om het te regelen. Het onderwerp komt waarschijnlijk wel ter sprake bij de formatieonderhandelingen.

Tot nu toe vond een meerderheid van de politiek dat het eigen risico nodig is om de zorg betaalbaar te houden. Afschaffing ervan zou een gat van structureel 6 miljard euro schieten in de begroting. Dat geld moet dan weer ergens anders gevonden worden.

VVD brengt omstreden motie niet in stemming in afwachting kabinetsreactie

Er wordt vanavond toch niet gestemd over de omstreden VVD-motie die het kabinet en de Eerste Kamer oproept om pas op de plaats te maken met de spreidingswet om asielzoekers beter over het land te verdelen.

GL-PvdA-leider Timmermans heeft om meer informatie van het demissionaire kabinet en met name van staatssecretaris Asielzaken Eric van der Burg gevraagd. Maar diens ministerie liet weten vanavond niet meer te kunnen reageren.

Partijleider Yesilgöz houdt daarom de motie aan. "Een informatieverzoek wil ik niet weigeren", zei Yesilgöz. Ze wil er wel "zo snel mogelijk" over laten stemmen, dus na de kabinetsreactie.

De motie is medeondertekend door de andere onderhandelende partijen: PVV, NSC en BBB. Een grote minderheid van de Kamer toonde zich vandaag zeer verontwaardigd over de gang van zaken. De spreidingswet is goedgekeurd door de oude Tweede Kamer en ligt nu bij de senaat. Partijen als GL-PvdA, D66, CDA, ChristenUnie en SGP vinden het staatsrechtelijk onjuist dat de Tweede Kamer zich bemoeit met het werk van de Eerste Kamer.

Burgemeester Ter Apel: voel me in de steek gelaten door politieke leiders

Burgemeester Velema van de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, zat op de publieke tribune toen Yesilgöz haar motie indiende om pas op de plaats te maken met de spreidingswet. "Onbestaanbaar", zegt hij geëmotioneerd in een eerste reactie. Hij had deze zet van de VVD "totaal niet verwacht" en voelt zich "in de steek gelaten door de politieke leiders" van het land.

"Ze praten hier over verantwoordelijkheid, over rechtsstatelijkheid, en dan komt dit. Het gaat om mensen die hier verblijven binnen de wet. Die moeten fatsoenlijk opgevangen worden." Door de aanhoudende onduidelijkheid blijft de opvang van asielzoekers nu vooral op het bordje van gemeenten als Westerwolde liggen. "Het betekent dat ik niet weet wat mij morgen te wachten staat, want de uitstroom uit Ter Apel is zeer laag."

Yesilgöz wil 'pas op de plaats' spreidingswet, verontwaardiging in Kamer

VVD-leider Yesilgöz heeft een motie ingediend waarin het kabinet en de Eerste Kamer worden opgeroepen "pas op de plaats" te maken met de spreidingswet zolang de formatie loopt. Ze wijst erop dat er nu een meerderheid in de Tweede Kamer is om de instroom te beperken. "En dan vind ik het terecht dat je een pas op de plaats maakt in plaats van dat we een hele grote stelselwijziging doorzetten."

Yesilgöz diende het voorstel in namens de vier partijen PVV, VVD, NSC en BBB die gaan formeren. Die partijen hebben samen een meerderheid. De spreidingswet is al aangenomen door de Tweede Kamer en ligt nu bij de Eerste Kamer. Dat maakt het bijzonder dat Yesilgöz nu dit voorstel indient in de Tweede Kamer.

De verontwaardiging was groot. "Wat een streek ten opzichte van je eigen bewindspersoon", zei Ouwehand (PvdD), refererend aan VVD-staatssecretaris Van der Burg (overigens ook Kamerlid) die de spreidingswet graag wil. "Ik schrik hier wel erg van", zei CDA-leider Bontenbal. "De Eerste Kamer wordt geschoffeerd."

'Geen porem'

"Dit is toch geen porem", zei D66-leider Jetten. Hij sprak over "disrespect naar de Eerste Kamer die hier al volop mee bezig is". Jetten is net als Yesilgöz demissionair minister in het huidige kabinet.

De D66-leider vroeg aan Yesilgöz wat er zou gebeuren als de motie wordt aangenomen en de D66-, CDA- en ChristenUnie-ministers weigeren er vrijdag in de ministerraad gevolg aan te geven. "Welke consequenties verbinden Yesilgöz en de VVD daar dan aan?" De VVD-leider wilde daar geen antwoord op geven, omdat ze er stond als fractievoorzitter.

Hoewel het kabinet sinds de val in juli demissionair is, kunnen partijen en bewindspersonen er alsnog uitstappen. Bontenbal gaf aan zich daar zorgen over te maken. "Wat gaat er vrijdag in de Ministerraad gebeuren?"

Motie Wilders: Plasterk informateur

Zoals hij al eerder in het debat aankondigde, heeft PVV-leider Wilders voorgesteld verkenner Plasterk tot informateur te benoemen. Hij deed dat in een motie, die hij ook indiende namens VVD, NSC en BBB, een ruime Kamermeerderheid. In de motie staat ook dat de adviezen van Plasterk moeten worden overgenomen. Dat betekent dat PVV, VVD, NSC en BBB samen gaan praten over een kabinet. De opdracht moet begin februari zijn afgerond.

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Timmermans zei dat hij de motie niet zal steunen. Hij vindt het onverstandig dat in de komende informatieronde niet alleen wordt gekeken naar de Grondwet en de grondrechten, maar mogelijk ook naar migratie, bestaanszekerheid en andere onderwerpen. Timmermans had liever "een knip" gezien, waardoor de Kamer apart over de afspraken over de Grondwet had kunnen praten.

In een tweede motie vroeg Wilders een enquêtecommissie corona in te stellen. Ook die motie is door veel andere fractievoorzitters mede-ondertekend.

Onderhandelen of inventariseren?

In de beantwoording van de vragen van de Tweede Kamer ging verkenner Plasterk in op de aard van de volgende fase. Na gesprekken over de Grondwet en rechtsstaat gaan de vier partijen op een aantal onderwerpen onderzoeken of er "een reëel perspectief is op het bereiken van overeenstemming", staat in het advies van Plasterk.

Verschillende Kamerleden wilden vandaag in het debat weten of dat nou onderhandelen is of slechts inventariseren, omdat die termen door elkaar zijn gebruikt.

"Als partijen met elkaar over de inhoud in gesprek gaan, dan ben ik zo vrij om dat onderhandelen te noemen", zei Plasterk daarover. "Maar het doel is nadrukkelijk niet dat dat leidt tot een finaal compromis."

NSC-leider Omtzigt zei eerder vandaag dat hij het ziet als een inventarisatie en dus niet als onderhandelingen op inhoud.

Eerdmans (JA21): rechts steviger dan ooit

"Er is voor rechts een stevigere positie dan ooit", zei JA21-leider Eerdmans. "En dat is goed nieuws." Volgens Eerdmans zijn er allerhande problemen in Nederland die over rechts moeten worden opgelost, onder meer migratie.

Maar JA21 heeft wel zorgen of de VVD en NSC echt zin hebben om een kabinet te vormen met PVV en BBB. "Wordt het niet het beste rechtse kabinet dat er nooit kwam?" NSC en VVD hebben tot nu toe de meeste bezwaren opgeworpen voor een samenwerking van de vier partijen, maar ze hebben al wel gezegd verder te willen spreken.

Volt spreekt over 'kwartetten met de rechtsstaat'

Kamerlid Koekkoek (Volt) vindt dat de vier partijen "kwartetten met de rechtsstaat" als ze de volgende fase van de formatie ingaan, terwijl die rechtsstaat juist "het kostbaarste" is wat we hebben, zei Koekkoek.

Het Volt-Kamerlid haalde een gesprek aan dat ze had met een Poolse rechter die zei dat hij "de snelheid van de glijdende schaal" had onderschat toen in zijn land de rechtsstaat onder druk kwam te staan. "Laten we niet de rechtstaat aan een stresstest onderwerpen", zei Koekkoek.

Grinwis (ChristenUnie): kabinet voor heel Nederland

De ChristenUnie heeft begrip voor het advies van verkenner Plasterk om nu verder te gaan met PVV, VVD, NSC en BBB. Volgens Kamerlid Grinwis dragen die partijen een grote verantwoordelijkheid om een bestuur te vormen, dat de grote opgaven aanpakt.

Grinwis benadrukte dat het nieuwe kabinet er moet zijn voor heel Nederland: "Niet alleen voor de centra, en niet alleen voor de tevreden mensen." Hij wil een overheid die "rechtvaardigheid zoekt in de praktijk". En het kabinet moet de rechtsstaat koesteren. "Nederland is een land van minderheden. De rechtsstaat is de bescherming tegen de dictatuur van de meerderheid."

Hij zei ook dat er "geen loopje mag worden genomen met de grondrechten". Ook Grinwis vindt dat je vroegere uitspraken van PVV-leider Wilders over rechters, het parlement en de media niet voor lief kunt nemen. Het stelt de ChristenUnie niet gerust dat er nu veel tijd wordt uitgetrokken voor gesprekken over "iets wat vanzelfsprekend zou moeten zijn: het respecteren van grondrechten".

Stoffer: heldere tussenstappen in informatieronde

SGP-leider Stoffer kan zich vinden in de voorstellen van verkenner Plasterk om een korte informatieronde te houden. Maar volgens hem moeten er wel heldere tussenstappen komen.

Hij benadrukte dat bij de verkiezingen vooral rechts in de smaak is gevallen bij de kiezer: "Nationalistisch rechts, nogal rechts, nieuw rechts en nuchter rechts haalden samen een dikke meerderheid."

Stoffer voegde eraan toe dat een vlotte samenwerking alleen groeit op een goede voedingsbodem. "En wie zich in één nacht bekeert van een pittige polarisatie naar politiek pacifisme, zal begrijpen dat dat met enige argwaan wordt bekeken."

Baudet hoopt dat regeerperiode Wilders langer duurt dan die van Rutte

FvD-leider Baudet steunt een informatieronde van PVV, VVD, NSC en BBB. Hij vindt die combinatie een logische uitkomst van de verkiezingen. "Maar denk niet dat de rechtervleugel helemaal gedekt is, want we houden het scherp in de gaten", voegde hij eraan toe. Hij hoopt dat er een kabinet van de vier partijen komt en hij wenste "premier Wilders alvast als allereerste een waanzinnig succes".

Baudet hoopt dat de regeerperiode van Wilders langer duurt dan die van Rutte. Hij vindt het "geneuzel over de Grondwet echt heel dom".

Ouwehand: rechtsstaat dreigt 'speelbal 'te worden

"De rechtsstaat staat onder druk", stelt PvdD-leider Ouwehand. "En de partijen die gewonnen hebben doen nog alsof dat normaal is ook." Volgens haar is de neergang ingezet onder premier Rutte en dreigt de rechtsstaat nu "speelbal in de formatie worden".

Net als Dijk van de SP vindt Ouwehand dat de Tweede Kamer de grote problemen moet aanpakken en zich niet moet laten afstoppen door de formatie. Ze ziet meerderheden voor het afschaffen van het eigen risico en het verhogen van het minimumloon. "En de natuur- en klimaatscrisis trekt zich niks aan van de verkiezingsuitslag. Aan de bak ermee."

Van Baarle: Wilders heeft lak aan de rechtsstaat

Denk-voorman Van Baarle ziet niets in een kabinet met de PVV. Volgens hem dreigt het land bestuurd te worden door een extreem-rechtste politieke partij met anti-islamstandpunten in het DNA.

Hij ging in op de angst van veel moslims over hun toekomst in Nederland: "Wilders en zijn PVV hebben het tot sport gemaakt om Nederlandse moslims te kleineren, te pesten en te discrimineren en om haat te zaaien." Volgens Denk heeft Wilders met zijn ideeën aangetoond dat hij lak heeft aan de rechtsstaat en aan mensenrechten.

Van Baarle wees er onder meer op dat de PVV-leider het heeft gehad over een "kopvoddentaks", dat hij heeft gezegd dat hij moskeeën wil afbreken en dat hij de Koran heeft vergeleken met Mein Kampf. "Iedereen die nu zegt dat Wilders en zijn PVV mild, normaal, lief of anders zijn geworden, vergeet wat zij de afgelopen twintig jaar hebben gedaan en wat er nog steeds in hun verkiezingsprogramma staat."

Dijk (SP) doet oproep: geef de Kamer ruimte om mensen te helpen

De kersverse SP-fractievoorzitter Dijk wil van verkenner Plasterk weten waar het verschil zit tussen de vier partijen op het gebied van grondrechten. "Er kan toch geen sprake zijn van een beetje minder grondrechten en een beetje minder grondwet?"

Verder vroeg Dijk aan de vier partijen PVV, NSC, VVD en BBB om bij hun onderhandelingen ruimte te geven aan de Tweede Kamer om mensen te helpen. Want er zijn problemen die niet kunnen wachten, zei de SP-leider, die onder meer toeslagenouders en gedupeerden uit Groningen noemde.

Ook sprak hij over mensen in voedselnood. Hij haalde een voorbeeld aan van een vrouw die bij gebrek aan avondeten water drinkt om de honger te verdrijven. "Doe het niet voor de Kamer, niet voor de SP, maar voor de mensen die niet langer kunnen wachten", was zijn oproep.

Bontenbal: verkiezingsuitslag afrekening van tijdperk Rutte

CDA-leider Bontenbal vindt de uitslag van de verkiezingen een afrekening met het tijdperk Rutte. "Of eigenlijk een afrekening met de politiek van de afgelopen decennia", zei hij. Volgens Bontenbal staat de gemeenschapszin in de samenleving onder druk en groeit het onbehagen en hebben voelen veel mensen een gebrek aan erkenning.

Hij ziet het als een grote opdracht voor de politiek om een antwoord te bieden aan het onbehagen. Hij zei dat hij beducht is voor "de afbrokkeling van de democratische rechtsstaat". Volgens hem is het naïef om te denken dat "het inkapselen van partijen met radicale ideeën tot matiging van hun standpunten leidt".

Bontenbal hekelde eerder uitspraken van PVV-leider Wilders over "laffe rechters" en een "nepparlement". Voor het CDA is de coalitie met de PVV ondenkbaar "zolang het uitsluiten van anderen het handelsmerk is van de PVV". Volgens de CDA-leider zal de PVV ook in de manier waarop de partij over parlement, rechter en partij praat moeten laten zien dat ze de rechtsstaat respecteert.

BBB: praten over grondrechten had in eerdere formaties moeten gebeuren

Partijleider Van der Plas van BBB heeft geen boodschap aan zorgen over de volgende fase van de formatie, zoals verkenner Plasterk die heeft geadviseerd. "Iedereen staat hier van o o ze gaan praten over de rechtstaat, o wat erg", zei Van der Plas. "Hadden ze dat bij vorige formaties maar gedaan."

De BBB-voorvrouw wees erop dat de rechtstaat en grondrechten ver te zoeken waren de afgelopen jaren. "Toen toeslagenouders als fraudeurs werden neergezet? Toen de huizen in Groningen scheurden en verzakten? In de coronaperiode?" Van der Plas stelde dat het juist een goed idee was geweest dat er in vorige formaties over grondrechten was gesproken.

Ouwehand van de Partij voor de Dieren ging daar niet in mee. "De rechtstaat staat nu ter discussie en mevrouw Van der Plas doet nu alsof dat een goed idee is." Ouwehand wees erop dat de VVD, waar BBB mee wil gaan onderhandelen, als regeringspartij een grote rol speelde bij de onderwerpen die Van der Plas opsomde.

En juist daarom is het belangrijk om met de vier partijen hierover te spreken, zei de BBB-leider. "Het hele land is in ophef omdat we met elkaar gaan praten." Maar praten betekent niet dat er morgen een akkoord ligt, voegde ze daaraan toe.

Jetten (D66) maakt zich zorgen over 'glibberig pad'

D66-leider Jetten, de eerst spreker na de lunchpauze, maakt zich "grote zorgen" dat er gesprekken gaan plaatsvinden over het waarborgen van grondrechten. "De partij die de grootste is geworden, wil de rechten van mensen inperken", adresseerde hij de PVV. Jetten zei niet te begrijpen dat de andere drie partijen VVD, NSC en BBB met een dergelijke partij in gesprek willen.

De D66-voorman betoogde nogmaals dat er een knip gemaakt zou moeten worden in de volgende fase van de formatie: dus eerst spreken over grondrechten, grondwet en rechtstaat en daarna pas over andere onderwerpen. Jetten sprak van "een glibberig pad" waarop grondrechten in een onderhandeling kunnen worden uitgewisseld met andere onderwerpen. "Niet alles is onderhandelbaar."

Omtzigt: Rutte is veroordeeld voor rassendiscriminatie, niet Wilders

NSC-leider Omtzigt kreeg veel vragen over het nog te voeren gesprek over grondrechten. Dat is de beoogde volgende fase van de formatie tussen PVV, VVD, NSC en BBB. Volgens Omtzigt moet het "een rustig gesprek" zijn over "of we dezelfde harde ondergrens delen".

Veel partijen wezen in hun vragen op ongrondwettelijke of onrechtstatelijke voorstellen en ideeën van de PVV, zoals het verbieden van de Koran. Maar Omtzigt benadrukte dat het gaat om alle vier de partijen. In zijn laatste antwoord wees hij er fijntjes op dat het VVD-staatssecretaris Rutte (thans premier) was die is veroordeeld voor rassendiscriminatie. "En niet de heer Wilders."

In 2007 oordeelde de rechtbank dat Rutte had aangezet tot rassendiscriminatie, omdat hij vier jaar daarvoor als staatssecretaris van Sociale Zaken had gevraagd aan gemeenten om inwoners van Somalische afkomst extra te controleren op bijstandsfraude.

Het debat is nu geschorst tot ongeveer 14.45 uur.

Fracties vragen aan Omtzigt (NSC) om 'knip' te maken

GroenLinks-PvdA, D66, SGP en andere partijen vragen aan NSC-leider Omtzigt of de komende informatiefase niet in tweeën moet worden geknipt. Na het eerste deel over het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat moet de Kamer worden gebriefd en zou er een debat moeten zijn. Pas daarna zouden de vier betrokken partijen verder moeten gaan praten over een aantal inhoudelijke onderwerpen.

"Dat moet niet door elkaar gaan lopen", zei Timmermans van GroenLinks-PvdA. Jetten (D66) betoogde dat de fout van de vorige formatie, "die vaak rommelig en ontransparant was", niet herhaald moet worden.

Stoffer (SGP) wees erop dat de Kamer en bevolking het recht hebben om geïnformeerd te worden. "Laat ons nou niet twee maanden wachten." Volgens de SGP-leider zou het goed zijn om "een knip" te maken en na het eerste deel te kijken of er "een vruchtbare bodem" is om verder te gaan.

Omtzigt op zijn beurt wees erop dat de Kamer binnenkort met reces gaat en dat er door een knip te maken vertraging ontstaat. Verder zei de NSC-voorman dat de twee trajecten in de informatie gescheiden zijn. "Daar zal ik voor zorgen." Ook benadrukte hij dat de tweede fase nog geen onderhandeling is, maar alleen een inventarisatie van wat er mogelijk zou zijn op bepaalde onderwerpen.

Yesilgöz: liever vandaag dan morgen de krachten bundelen

VVD-leider Yesilgöz vindt dat een groot deel van de kiezers een "centrumrechtse koers" wil. Zij wil graag aan tafel om te onderhandelen met PVV, NSC en BBB. Daarbij gaat de VVD op zoek naar werkbare oplossingen, aldus Yesilgöz. "Laten we beginnen en kijken waar we elkaar kunnen vinden en onze krachten bundelen, liever vandaag dan morgen."

De gekozen oplossingen zal Yesilgöz toetsen op "het beschermen van de waarde van de rechtsstaat, waarbij iedereen gelijk is voor de wet, het behouden van degelijke overheidsfinanciën en het behouden en versterken van onze internationale economische en veiligheidspositie".

Yesilgöz liet in het midden op welke manier de VVD precies aan een coalitie wil meedoen. Maar op de vraag of ze uitsluit dat de VVD ministers levert voor een kabinet-Wilders, antwoordde ze dat ze de positie van de VVD niet ziet veranderen. Eerder zei ze dat haar partij niet in een kabinet zal stappen.

D66-leider Jetten verweet Yesilgöz door de samenwerking met de PVV een "extreme glijbaan" mogelijk te maken. Yesilgöz zou door in de campagne de deur voor de PVV open te zetten dingen hebben genormaliseerd die niet normaal zouden moeten zijn in Nederland.

Yesilgöz antwoordde dat dat de PVV-kiezers niet mogen worden genegeerd: "Luister ernaar".

Timmermans bezorgd over democratische rechtsstaat

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans betoogde dat de PVV een bedreiging is voor de democratie. Journalisten "tuig van de richel" noemen en rechters "neprechters" ondermijnt de democratische rechtsstaat, zei Timmermans in zijn bijdrage. Timmermans vindt dat Wilders moet reflecteren op die uitspraken en excuses moet maken, iets wat de PVV-leider tot dusver weigert.

De linkse voorman hekelde de aanbeveling van de verkenner dat de vier partijen in de informatiefase moeten spreken over het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat. "Dat kan je je toch niet voorstellen?" Volgens GL-PvdA dreigen daarmee de grenzen van de democratische rechtsstaat te worden overschreden.

Timmermans stelde dat een democratische cultuur niet een afspraak op papier is. "Het is ook een houding." Hij wees op een aantal Europese landen waar het wat hem betreft de verkeerde kant op gaat met rechtse leiders, zoals Hongarije, Italië en Zweden. "Stap voor stap" worden daar de rechten van burgers aangetast, aldus Timmermans.

Wilders: zo snel mogelijk nieuw kabinet

PVV-leider Wilders wil dat er zo snel mogelijk een nieuw kabinet komt. "Maar het ligt niet alleen aan mij", antwoordde hij op vragen van SGP-voorman Stoffer, die vindt dat het allemaal niet te lang moet duren.

En de nieuwe SP-leider Dijk zei dat hijzelf "één brok ongeduld" is om onder meer lagere belastingen op energie en hogere lonen te krijgen. Dat moet volgens hem voor februari worden geregeld. Daarop antwoordde Wilders: "Hoe eerder hoe beter."

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans hekelde de uitspraken van Wilders over een onderscheid tussen mensen met één nationaliteit en mensen met meer nationaliteiten. Timmermans feliciteerde Wilders met zijn verkiezingsoverwinning, maar benadrukte dat driekwart van de Nederlanders niet op de PVV heeft gestemd. Wilders herhaalde daarop dat hij zich zal houden aan de Grondwet en de rechtsstaat. "Misschien zijn er voorstellen die aanpassing behoeven en misschien zijn er voorstellen die we hebben gedaan die we moeten intrekken. Ook daartoe ben ik bereid", aldus de PVV-leider.

Timmermans wil dat Wilders zijn excuses aanbiedt voor eerdere uitspraken over moslima's, rechters en journalisten. Ook anderen vinden dat Wilders meer moet "reflecteren". CDA-leider Bontenbal zei dat hij een leider die nooit sorry durft te zeggen eigenlijk niet vertrouwt.

De PVV-voorman antwoordde daarop dat hij geen excuus maakt en dat al zijn uitspraken een eigen context hebben. Maar hij voegde eraan toe dat hij hier "vanuit een nieuwe rol" een andere houding in zal aannemen.

PVV-leider Wilders: verkenner Plasterk moet door als informateur

PVV-leider Wilders draagt Ronald Plasterk voor als informateur. Hij deed dat zojuist mede namens VVD, NSC en BBB in het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag en het verslag van verkenner Plasterk. Die vindt dat er gepraat moet worden over een kabinet van die vier partijen.

De verkenner adviseert een korte informatieronde waarin de vier partijen eerst onderzoeken of ze het eens kunnen worden over onder meer onderwerpen die de rechtsstaat aangaan. Deze tussenformatie zou tot eind januari moeten duren, aldus Plasterk in zijn eindverslag.

De benoeming van Plasterk tot informateur gaat zo goed als zeker door, want PVV, VVD, NSC en BBB hebben een meerderheid in de Tweede Kamer.

Wilders: gesprekken verantwoordelijk en redelijk voeren

PVV-leider Wilders zegt nog eens dat hij de gesprekken in de formatie op een "verantwoorde en redelijke wijze zal voeren" en dat het benadrukken van verschillen tussen de partijen nu voorbij is. Hij zegt dat zijn partij verantwoordelijkheid wil nemen en dat de kiezers "massaal hebben gekozen voor Nederlanders op 1, minder asiel en migratie en meer geld in hun portemonnee".

Volgens Wilders hebben veel Nederlanders het signaal gegeven dat het anders moet, en gaat de geest niet meer terug in de fles. Op de vraag of hij premier wil worden, antwoordde Wilders dat iedereen die de grootste partij leidt, dat wil. "Maar we gaan de gesprekken open in."

Hij herhaalde dat hij de premier van alle Nederlanders wil worden die zich aan de regels houden, welk geloof of ideologie mensen ook hebben. Het zou wat hem betreft wel mogelijk moeten worden om het Nederlanderschap af te pakken van mensen met een dubbele nationaliteit die een zwaar misdrijf plegen.

D66-leider Jetten vindt dat Wilders met dat laatste een bepaalde groep tot tweederangs burgers maakt. En Denk-voorman Van Baarle noemde het een grote grap dat Wilders premier van alle Nederlanders wil zijn. "Hij heeft de religie van meer dan 1 miljoen Nederlandse moslims ontmenselijkt."

Kamerdebat over verkiezingsuitslag begonnen

In de Tweede Kamer is het debat over de verkiezingsuitslag begonnen. Aan het eind zal een informateur worden aangewezen. Het debat gaat over het verslag van verkenner Plasterk. Die heeft een eerste "korte informatieronde" geadviseerd om te kijken of er overeenstemming kan komen over een kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB.

Die partijen moeten het wat Plasterk betreft eerst hebben over de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat. Daarna kan eventueel worden gepraat over onderwerpen als migratie, bestaanszekerheid, bestuur, internationaal beleid en klimaat.

In het debat komen alle fractievoorzitters aan het woord. De eerste sprekers zijn achtereenvolgens Wilders (PVV), Timmermans (GroenLinks-PvdA), Yesilgöz (VVD) en Omtzigt (NSC).

Het debat is hier live te volgen.

Tweede Kamer in debat met verkenner Plasterk

De Tweede Kamer spreekt vandaag over de uitslag van de verkiezingen met verkenner Ronald Plasterk. Die zei maandag in een toelichting op zijn eindverslag dat het zou moeten lukken om tot een kabinet te komen van PVV, VVD, NSC en BBB.

Makkelijk wordt zo'n proces volgens Plasterk niet, omdat met name NSC van Pieter Omtzigt bezwaren heeft tegen standpunten van de PVV. Op verzoek van NSC komt er nu eerst een gespreksronde onder meer over het waarborgen van de grondrechten, die volgens Plasterk tot uiterlijk begin februari moet duren. Dan moet duidelijk zijn of de vier partijen bereid zijn om te beginnen aan de echte inhoudelijke onderhandelingen.

Partijen zullen vandaag in het Kamerdebat onder meer willen weten tot wat voor kabinet de samenwerking moet gaan leiden. De VVD wil bijvoorbeeld alleen gedoogsteun leveren en geen bewindslieden, NSC haakt mogelijk af bij zo'n constructie.

Onderhandelaars nemen secondanten mee in nieuwe fase

Over enkele dagen gaat het vormen van een nieuwe kabinet hoogstwaarschijnlijk verder met gezamenlijke gesprekken tussen PVV, VVD, NSC en BBB. Eerst wordt gekeken of ze overeenstemming kunnen krijgen over de Grondwet. Bij BBB weten ze al dat partijleider Van der Plas niet alleen gaat. Zij neemt de Kamerleden Henk Vermeer en Mona Keijzer mee naar de onderhandelingstafel.

VVD-leider Yesilgöz neemt waarschijnlijk de Kamerleden Sophie Hermans en Eelco Heijnen mee als medeonderhandelaars. Het kan zijn dat niet iedere keer drie VVD'ers aan tafel komen; wie van de twee secondanten meegaat is afhankelijk van het onderwerp. Hermans heeft al ervaring met deze klus, want zij was de medeonderhandelaar van Mark Rutte bij de totstandkoming van zijn vierde kabinet.

NSC-leider Omtzigt neemt Eddy van Hijum mee. Bij de PVV is het nog onbekend.

Rechts kabinet is mogelijk en 'moet' ook, zegt Plasterk

Verkenner Ronald Plasterk denkt dat het zou moeten lukken om tot een kabinet te komen van PVV, VVD, NSC en BBB. In een toelichting op zijn eindverslag zei hij dat zo'n kabinet mogelijk is en ook "moet". "Het land moet toch bestuurd worden".

Maar "een eitje" wordt het volgens hem niet, zeker omdat met name NSC van Pieter Omtzigt veel bezwaren heeft tegen standpunten van de PVV. Op verzoek van NSC komt er nu eerst een gespreksronde over het waarborgen van grondrechten.

Plasterk geeft het advies om ongeveer twee maanden de tijd te nemen voor de volgende fase van de formatie. Uiterlijk begin februari moet duidelijk zijn of de vier partijen bereid zijn echte inhoudelijke onderhandelingen te starten. Onduidelijk is nog tot wat voor kabinet dat moet gaan leiden. De VVD wil nog steeds alleen maar gedoogsteun leveren en geen bewindslieden, maar NSC haakt mogelijk af bij zo'n constructie.

Plasterk: eerst overeenstemming krijgen over waarborgen Grondwet

PVV, VVD, NSC en BBB moeten de komende tijd bij elkaar gaan zitten om te kijken of ze overeenstemming kunnen bereiken over het waarborgen van de Grondwet. Pas als die er is, moet er verder gepraat worden over andere heikele punten, zoals migratie, bestaanszekerheid en klimaat en stikstof. Dat staat in het eindverslag dat verkenner Plasterk heeft overhandigd aan fungerend Kamervoorzitter Kamminga.

Voor het begeleiden van de gesprekken over het waarborgen van grondrechten moet de PVV een informateur aanwijzen "met enige afstand tot de dagelijkse politiek", schrijft Plasterk.

Bij met name NSC en VVD leven bezwaren tegen veel standpunten van de partij van Wilders, zoals het sluiten van moskeeën en het verbieden van de Koran. Wilders heeft gezegd dat die onderwerpen weliswaar "in het DNA" van zijn partij zitten, maar dat hij bereid is ze "in de ijskast te zetten".

Vanmiddag rapport verkenner, belangrijkste advies al bekend

Vanmiddag brengt Plasterk verslag uit over zijn verkenning voor een nieuwe regeringscoalitie. Het belangrijkste advies kwam voor het weekend al naar buiten via ingewijden. Dat advies luidt dat de kabinetsformatie moet beginnen met gesprekken tussen PVV, VVD, NSC en BBB over drie mogelijke struikelblokken. Pas daarna heeft het volgens Plasterk zin om te gaan onderhandelen.

Het eerste gesprek moet gaan over "rechtsstatelijkheid", waarin de bezwaren van NSC-leider Pieter Omtzigt tegen bepaalde delen uit het PVV-verkiezingsprogramma aan bod komen. Bij een tweede mogelijk struikelblok gaat het over de thema's die de partijen belangrijk vinden: liggen de prioriteiten niet te ver uit elkaar? Het derde punt is de vorm van het kabinet. Wordt dat een zakenkabinet, een gedoogkabinet of toch een 'traditioneel' kabinet?

Lees hier meer over het advies.

Het rapport van Plasterk wordt om 17.00 uur openbaar gemaakt. Woensdag debatteert de Tweede Kamer over het verslag.

Deze week ook een nieuwe Kamervoorzitter

Na de verkiezingen moet er niet alleen een nieuw kabinet komen, maar ook een nieuwe Tweede Kamervoorzitter. Die wordt deze week gekozen. Twee kandidaten hebben zich gemeld: Martin Bosma (PVV) en Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA).

Van der Lee (59) is sinds 2017 Kamerlid, aanvankelijk voor GroenLinks en sinds kort voor de gecombineerde fractie met de PvdA. Hij was onder meer voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie die onderzoek deed naar de aardgaswinning in Groningen. Verder is hij al een van de plaatsvervangend Kamervoorzitters. Van der Lee noemt zichzelf in zijn sollicitatiebrief "een verbindend leider die ook boven partijen kan staan".

De eveneens 59-jarige Bosma zit zo'n zeventien jaar in de Kamer en is ook al jaren een van de plaatsvervangers van de voorzitter. De PVV'er deed in 2016 en 2021 al een gooi naar de prestigieuze baan. In zijn sollicitatiebrief schrijft Bosma dat de Tweede Kamer in deze turbulente politieke tijden een voorzitter nodig heeft die de hamer "met vaste hand" hanteert. "Geen gedonder in de zaal als ik er zit."

Tot morgenochtend kunnen andere kandidaten zich nog melden, maar het is niet de verwachting dat dat gebeurt. Donderdag krijgen alle partijen de kans om de kandidaten aan de tand te voelen. Die dag wordt er ook meteen gestemd, mogelijk in verschillende stemrondes.

Welkom

Welkom in het nieuwe formatieblog. In dit blog houden we je ook in deze derde week op de hoogte van de ontwikkelingen rond de formatie van een nieuw kabinet.

Lees hier het blog over de tweede week van de verkenning. Hier staat het blog van de eerste week.