Rutte in tweede verhoor: bezuinigingen niet de oorzaak van ontspoorde fraudejacht

Demissionair premier Mark Rutte weerspreekt het beeld dat fraude met uitkeringen en toeslagen een groot thema waren rond de vorming van zijn eerste twee kabinetten. Het ministerie van Sociale Zaken kreeg van het kabinet-Rutte I in 2010 weliswaar opdracht met fraudebestrijding 180 miljoen euro te bezuinigen, maar op het grote geheel was dat "verwaarloosbaar".

Dat zei Rutte tijdens zijn tweede verhoor door de parlementaire enquêtecommissie over zijn tijd als minister-president. "We kijken nu natuurlijk door een rietje naar fraude", zei Rutte. Maar hij kan zich niet herinneren dat dit bij coalitie-onderhandelingen ook zo belangrijk werd gevonden. Ook later in de ministerraad kwam het niet uitgebreid aan de orde, zei Rutte.

De premier bracht in herinnering dat er rond die tijd (2010-2012) voor 51 miljard euro moest worden bezuinigd. "De economie was aan het omkieperen." Dat het ministerie zei het gevraagde bedrag niet te kunnen ophalen met de aanpak van fraude, was volgens Rutte niet bijzonder. Het gebeurde vaker dat departementen "terugduwden" als zij hoorden hoeveel er bespaard moest worden.

Alles of niets

In eerdere verhoren stelden voormalige topambtenaren dat zij vanuit de politiek grote druk hebben ervaren om fraude en misbruik met uitkeringen en toeslagen harder aan te pakken. Daarbij zouden de bezuinigingsopgaven een belangrijke rol hebben gespeeld, naast het sentiment dat er veel werd gesjoemeld.

Maar Rutte zei niet te geloven dat de opgelegde bezuiniging doorslaggevend is geweest bij "het drama" rond de kinderopvangtoeslag. Belangrijker was volgens hem de alles-of-nietsaanpak van de Belastingdienst die voorschreef dat mensen al bij de kleinste foutjes hun gehele toeslag kwijtraakten en voorschotten moesten terugbetalen.

Hij noemde het "idioot" dat dat zo ging. En dat het gebeurde lag volgens Rutte vooral aan "de uitvoering" die geen ruimte voelde om proportioneel te handelen.

Verkeerde postcode

Eerder vandaag zat voormalig bestuursrechter Roeland Cooijmans bij de commissie. Hij vertelde hoe Rotterdamse rechters een eigen koers volgden die lijnrecht inging tegen de "alles-of-niets" benadering van de Belastingdienst.

Cooijmans en zijn collega's vonden de volledige terugbetalingen van soms tienduizenden euro's "niet redelijk" en "niet proportioneel", vooral omdat het vaak ging om een kleine tekortkoming die soms jaren eerder was ingevuld, zoals een verkeerde postcode, geboortedatum of het ontbreken van een uurtarief. In alle zaken die hij toentertijd behandelde, is Cooijmans nooit fraude tegengekomen.

De strikte manier waarop de Wet op de Kinderopvang werd uitgelegd, was volgens de oud-bestuursrechter onjuist. lang gaf Cooijmans daarom ouders gelijk, maar de zaak ging naar de hogere Raad van State. Die koos de kant van de overheid, tot "grote teleurstelling" van Cooijmans. Pas jaren later stapte de hoogste bestuursrechter van de dwingende lijn af. Te laat, vindt de Raad van State, die hier twee jaar geleden al excuses voor heeft aangeboden.

Anekdotisch

Een maand geleden was Rutte ook al bij de enquêtecommissie, toen vanwege zijn functie als staatssecretaris van Sociale Zaken van 2002 tot 2004. Bij dat eerste verhoor betoogde hij dat een hardere fraudeaanpak destijds logisch was.

Rutte zei toen onder meer dat de aanscherping een gevolg was van het beleid dat daarvoor was ingezet. "Ik pakte op wat er lag. Fraude was serieuze problematiek bij mijn aantreden." Concrete cijfers over hoe groot het probleem was, had hij niet. Rutte noemde de signalen "anekdotisch", maar ook "serieus".

Het is de laatste week van de verhoren van de enquêtecommissie. Morgen komt eerst de voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens, Aleid Wolfsen, aan bod. Als laatste wordt Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen verhoord. Na de verhoren gaat de commissie werken aan het eindverslag. Het is nog niet bekend wanneer dat af is.