Armenië tart Rusland met legeroefening met VS, spanningen met Bakoe lopen op

• Iris de Graaf & Chiem Balduk

  Correspondent Rusland & redacteur Buitenland, vanuit Armenië

Tientallen Amerikaanse militairen beginnen vandaag aan een militaire oefening in Armenië. Tien dagen lang trainen zij voor vredesoperaties.

De oefening komt op een gespannen moment: de relatie tussen Armenië en bondgenoot Rusland is de afgelopen tijd flink bekoeld. Daarnaast staat de relatie met aartsvijand en buurland Azerbeidzjan onder hoogspanning. Armenië beschuldigt Azerbeidzjan al negen maanden van het uithongeren van de etnisch Armeense bevolking in Nagorno-Karabach door een blokkade van die enclave.

Bovendien bouwt Azerbeidzjan volgens Armenië in sneltreinvaart militaire troepen op aan de grens, mogelijk in voorbereiding op een nieuwe aanval om de enclave onder controle te krijgen. Bij kortstondige beschietingen kwamen vorige week drie Armeense militairen om het leven. Ook zouden er al Armeniërs door honger zijn omgekomen in Nagorno-Karabach. Andersom beschuldigt Azerbeidzjan juist Armenië van beschietingen op Azerbeidzjaanse stellingen.

Armenië en Azerbeidzjan vochten in de jaren 90 een bloedige oorlog uit om de Armeense enclave Nagorno-Karabach, die internationaal wordt erkend als onderdeel van Azerbeidzjan, maar bestuurd en bewoond wordt door Armeniërs. Na een zesweekse oorlog in 2020 veroverde Azerbeidzjan regio's rond Nagorno-Karabach en onder leiding van Rusland werd een regeling voor de enclave getroffen.

Voortaan zouden Russische vredestroepen de grens bewaken, evenals de enige weg die Armenië met Nagorno-Karabach verbindt: de Lachin-corridor. Dat moet ervoor zorgen dat de Armeniërs niets tekortkomen.

Azerbeidzjan blokkeert die weg al negen maanden, volgens de autoriteiten in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe omdat Armeniërs wapens naar binnen zouden smokkelen. Het gevolg: een humanitaire crisis. De 120.000 inwoners zijn afgesloten van de buitenwereld en verstoken van voedsel en medicijnen. Bakoe wil de enclave via een andere, zelf gecontroleerde route bevoorraden.

Daar leken Armeense en Karabachse autoriteiten dit weekend uit wanhoop akkoord mee te gaan, op voorwaarde dat de Lachin-corridor ook wordt geopend. Dit weekend werd daarover een overeenkomst gesloten, maar vooralsnog heeft nog geen enkel transport de enclave bereikt. De angst in de Armeense hoofdstad Jerevan is dat Azerbeidzjan de facto de enclave onder controle krijgt.

Rusland schiet tekort

Armenië voelt zich bedonderd door Rusland, zegt Richard Giragosian, directeur van de denktank Regional Studies Center in Jerevan. "Na de mislukte invasie in Oekraïne is het voor Armenië duidelijk dat de grote Russische 'macht' een mythe is." Rusland slaagt er als bondgenoot niet in om de Armeense bevolking te beschermen: de Russische vredestroepen zijn sinds de oorlog in Oekraïne uitgedund en de focus in Moskou ligt niet op de fragiele situatie in de Kaukasus. En dus zoekt Armenië naar nieuwe bondgenoten.

De militaire oefening met de VS is een belangrijke ontwikkeling in de geopolitieke balanceeract die Armenië nu uitvoert. "Het gaat om weinig troepen en materieel, dat maakt het een relatief kleine oefening. Maar het is een duidelijke stap weg van Moskou", zegt Giragosian.

En het is niet de enige stap die Jerevan de afgelopen tijd heeft gezet die in Moskou als een dolksteek in de rug wordt ervaren. De Armeense premier Pasjinjan haalde in een Italiaanse krant ongekend hard uit naar Moskou: Armenië zou in de steek worden gelaten door de Russen, terwijl Azerbeidzjan bezig is Nagorno-Karabach 'etnisch te zuiveren'. "Onze afhankelijkheid van Rusland is een grote vergissing", zei hij.

Verder stuurde Armenië voor het eerst humanitaire hulp naar Oekraïne en bezocht de vrouw van Pasjinjan een top van first lady's in Kyiv. Ook kondigde Armenië de erkenning aan van het Internationaal Strafhof, dat een arrestatiebevel tegen Poetin heeft uitgevaardigd, en werden pro-Russische bloggers in Armenië opgepakt. In reactie op deze ontwikkelingen werd de Armeense ambassadeur in Moskou ontboden, waar hij op zijn kop kreeg over de "vele onvriendelijke stappen".

EU springt in gat Rusland

Toch denkt Giragosian niet dat de relatie met Moskou volledig bij het vuil wordt gezet. Volgens hem opereert Armenië in de overlevingsmodus van een klein land: "Jerevan wil het aantal bondgenoten verbreden, van China en India tot ook de EU en de VS. Als aanvulling op Rusland, niet als vervanging."

Rusland benadrukt vertrouwen te blijven hebben in het bondgenootschap met Armenië, maar ze kijken in Moskou wel met argusogen naar de vernieuwde westerse vriendschappen van Jerevan en dan vooral de militaire oefening met aartsvijand Amerika.

Giragosian denkt dat minder afhankelijkheid van Rusland Armenië kan helpen in het conflict met Azerbeidzjan. "Rusland zit als bemiddelaar altijd met eigen belangen aan tafel: Moskou wil hoe dan ook de macht houden in de Kaukasus." Nu springt de Europese Unie in het gat dat Rusland laat ontstaan, een partij die volgens Giragosian onafhankelijk kan bemiddelen en daardoor kansrijke onderhandelingen kan faciliteren.

Feit blijft dat Armenië er zwak voor staat op militair gebied zonder Russische steun, terwijl het grotere Azerbeidzjaanse leger kan rekenen op onvoorwaardelijke Turkse steun. Nu Rusland de handen vol heeft aan Oekraïne, zou Azerbeidzjan van de kans gebruik kunnen maken om een nieuwe oorlog te starten en de enclave volledig in te lijven. Een tijdelijke Amerikaanse militaire aanwezigheid kan dat niet voorkomen, diplomatieke kanalen wellicht wel. De vraag is alleen wie uiteindelijk die rol van bemiddelaar op zich gaat nemen.