Rechter verwerpt Surinaamse bezwaren tegen vroege excuses slavernijverleden

De rechtbank in Den Haag heeft de bezwaren van zes Surinaamse organisaties tegen het op 19 december aanbieden van de nationale excuses voor het slavernijverleden afgewezen. Direct na de uitspraak liepen de emoties op de publieke tribune hoog op.

De organisaties hadden een kort geding aangespannen tegen het kabinet. Eind vorige maand lekte uit dat het kabinet op 19 december de langverwachte excuses voor het Nederlandse slavernijverleden wil aanbieden. Dat is onverwacht snel. De organisaties vinden dat de excuses te vroeg komen, zonder overleg en op een overhaaste manier. Het gaat om de stichtingen Wi Kon Na Wan, Mart Radio, Eer en Herstel, Afro-Caribische levensbeschouwing en Spiritualiteit, Keti Koti en de vereniging Wi-Sten.

Maar de rechter oordeelde dat het gaat om een ethische en geen juridische kwestie, waardoor het niet aan de rechtbank is om te oordelen over het moment waarop het kabinet excuses aanbiedt. Ook velde de rechter geen oordeel over het verwijt van onbehoorlijk bestuur, omdat het kabinet niet verplicht is excuses aan te bieden, maar daar vrijwillig voor heeft gekozen.

Na de uitspraak waren op de publieke tribune afkeurende reacties te horen:

Verder is er sprake van een ethische kwestie, zegt de rechter. De organisaties betoogden dat het kabinet de zorgvuldigheidsnorm heeft geschonden, maar de Staat is niet verplicht om excuses aan te bieden. Het is iets waartoe de Staat zich moreel verplicht voelt. Dat kan alleen afgewogen worden door de Staat zelf en daarom kan een rechter niet ingrijpen, oordeelt de rechtbank.

De Surinaamse organisaties eisten een verbod op nationale excuses vóór 1 juli volgend jaar. Er lopen nog onderzoeken naar de precieze rol van Nederland bij de slavenhandel. Volgens de organisaties moet het kabinet die onderzoeken afwachten, omdat anders niet duidelijk is waarvoor Nederland precies excuses aanbiedt. Ook wilden ze betrokken worden bij de voorbereidingen.

Onzorgvuldig bestuur

"Er is sprake van een onrechtmatige overheidsdaad en onzorgvuldig bestuur, omdat de organisaties zijn geschoffeerd", betoogde hun advocate Joancy Breeveld in de rechtbank. Er zijn voorstellen gedaan vanuit de Surinaamse en Caribische gemeenschap over hoe er excuses gemaakt kunnen worden. "Daar is geen reactie op gekomen. Ze liggen al een jaar bij de overheid en nu komen er plotseling excuses op 19 december."

Het bericht over de vroege excuses, zonder overleg, sloeg in als een bom, volgens advocate Breeveld: "Dat werkte traumatiserend. Het vertrouwensbeginsel is geschonden. De overheid doet wat ze wil en dat is in deze situatie extra pijnlijk. Er wordt zelfs in het midden gelaten of er wel excuses worden aangeboden. Oprechte excuses moeten in samenspraak gaan."

Bovendien is er geen openheid, zei de advocate: "De geheimzinnigheid rond de excuses duren nog voort en dat brengt schade toe aan degenen aan wie de excuses gericht zijn."

Volgens de landsadvocaat is er geen sprake van onzorgvuldig bestuur, juist omdat er de afgelopen jaren met veel mensen en belangenorganisaties, en op veel momenten, is gesproken over het slavernijverleden en hoe daarmee om te gaan. Dat mondde uit in het advies van vorig jaar zomer om excuses aan te bieden.

Ook betoogde de landsadvocaat dat degene die excuses maakt, daar zelf over gaat: "Die heeft een bijzonder grote ruimte om excuses te maken, namelijk aan wie, over wat en wanneer." Maar hij zei ook dat het kabinet het zeer betreurt dat mensen zich gekwetst voelen en dat het totaal niet de bedoeling was: "De Staat beseft dat er moet worden geluisterd en na al het geuite wantrouwen, ook hier, zou ik zeggen dat de Staat nog veel heeft te leren." Dat leverde hem in de rechtszaal applaus op van de tegenpartij.

1 juli betere datum

De organisaties vinden 1 juli een betere datum omdat op die dag in 1863 Nederland officieel de slavernij afschafte. Het duurde nog tien jaar voor dat in de praktijk ook was gebeurd, maar ieder jaar op die datum wordt erbij stilgestaan en daarom zouden excuses op die dag meer betekenis hebben, vinden de Surinaamse eisers. Ook andere Surinaamse organisaties en comités uit Aruba en Curaçao vinden dat.

Amsterdam bood vorig jaar op 1 juli excuses aan voor het slavernijverleden van de stad, na een jarenlange voorbereiding:

Het plan is dat premier Rutte maandag in het Nationaal Archief in Den Haag excuses aanbiedt, waarbij er een live-verbinding is met acht andere plaatsen in het koninkrijk en met Suriname en de Cariben. Daar zullen ministers en staatssecretarissen uitleg geven over de excuses. Het kabinet neemt morgenochtend in de ministerraad het officiële besluit daarover. De landsadvocaat had het in de rechtszaal over het "stevige voornemen" om toch op 19 december excuses aan te bieden.

Kaag en Weerwind naar Suriname

Vanwege alle kritiek is minister Kaag vandaag naar Suriname vertrokken om de excuses voor te bereiden. In haar functie van vicepremier zal ze met de Surinaamse regering praten over het slavernijverleden. Er zijn geluiden dat Suriname de excuses van het kabinet maandag zou willen weigeren.

Het is de bedoeling dat Kaag zaterdag in Suriname wordt afgelost door minister Weerwind, die dan tijdens het uitspreken van de excuses in Paramaribo zal zijn.