Provincies wacht helse stikstofklus, willen verder kijken dan landbouw

• Barbara Terlingen

  redacteur Politiek

Provincies in ons land wacht een enorm lastige stikstofklus: op sommige plekken moet de uitstoot met wel 70 procent omlaag. Naar verwachting volgende week komt het kabinet met definitieve plannen, Haagse bronnen bevestigden vandaag al een bericht in NRC over de forse reductiedoelen.

De plannen werden niet eerder zo specifiek per streek uitgewerkt en zouden volgens bronnen neerkomen op een krimp van de veestapel van 30 procent. Absurd, zegt boerenorganisatie LTO. De organisatie roept provincies op tot "stevig verzet tegen deze Haagse dictaten". En gaan de provincies in dat verzet? Ze willen de presentatie van de plannen eerst afwachten en nu nog niet tot in detail reageren.

Maar vooruitlopend op de plannen sprak de NOS de afgelopen tijd al met bijna alle stikstofbestuurders in provincies. Daaruit komt niet zozeer het beeld van verzet tegen Den Haag naar voren, maar meer een gedeeld gevoel dat deze klus "met zijn allen geklaard zal moeten worden" en dat we op de rand staan van "misschien wel de grootste verbouwing van ons land ooit".

Van Zeeland tot Friesland geven bestuurders aan dat het niet alleen om het verkleinen van de veestapel mag gaan en juist samen met de boeren aan oplossingen moet worden gewerkt. Dat kan en moet ook sneller dan de afgelopen jaren. Het gevoel leeft dat we drie jaar na het Raad van State-besluit landelijk niet veel verder gekomen zijn dan "overdag een beetje minder hard rijden".

Drie jaar duurt de stikstofcrisis nu en het einde is nog niet in zicht. Met veel natuur gaat het slechter dan ooit, ondertussen zijn bouwplannen gepauzeerd, kunnen bedrijven niet uitbreiden en zitten agrariërs in onzekerheid over hun toekomst.

Schapenhouder Bart Kemp in de Gelderse Vallei vreest dat ook zijn bedrijf niet kan blijven, maar hij wil absoluut niet weg:

"We staan voor een grote uitdaging", zegt de Brabantse CDA-bestuurder Ronnes. "Misschien wel de grootste verandering in ons land ooit. We moeten de natuur redden, maar we willen ook woningen bouwen, wegen aanleggen en onze veehouders een perspectief geven."

Provincies willen verder kijken dan de boeren

41 procent van de stikstofneerslag in gevoelige natuurgebieden is afkomstig van de landbouw, heeft het RIVM berekend. Maar al "kopen we alle boeren allemaal uit, dan nog halen we onze natuurdoelen niet", zeggen bestuurders in Gelderland, Drenthe en Brabant.

Zeeland heeft een ander probleem, daar komt 60 procent van de stikstof die in de natuur terechtkomt van over de grens of uit zee. "Ik heb maar weinig knoppen om aan te draaien", zegt PvdA-bestuurder Pijpelink. Hierom ook hopen bestuurders dat de plannen volgende week "veel verder gaan dan alleen de landbouw".

"Te veel mensen denken: als ik de boeren uitkoop, is het probleem wel opgelost. Dat is te simpel gedacht", zegt CDA-bestuurder Drenth uit Gelderland. "Natuurlijk, we hebben de piekbelasters. We erkennen dat opkopen en het terugdringen van uitstoot bij hen die doorgaan ook van belang is. Maar alleen daarmee zijn we er niet."

"Alle sectoren moeten meedoen", zegt de Drentse CDA bestuurder Jumelet. "Dus niet alleen de landbouw maar ook de industrie en (vlieg)verkeer."

In april stuurde minister Van der Wal een hoofdlijnenbrief met nieuwe bedragen voor het uitkopen van boeren. De bedragen in de brief (270 miljoen voor het uitkopen van melkveehouders, 115 miljoen voor varkenshouders, 115 miljoen voor kippenbedrijven en 250 miljoen voor de natuur) deden menig wenkbrauw fronsen.

Of het genoeg is, wordt betwijfeld. Daarbij is het "de zoveelste regeling die gestapeld wordt". De Brabantse CDA-bestuurder Ronnes: "Boeren zien door de bomen het bos niet meer."

Weinig animo voor uitkoopregelingen

Op de vraag of boeren zich in groten getale melden voor vrijwillige uitkoopregelingen is het antwoord overal nee. Boeren doen niets tot er meer bekend is, merken de provincies. In Limburg waren ze al met tientallen bedrijven in onderhandeling over de bestaande regeling toen minister Van der Wal over nieuwe "woest aantrekkelijke" regelingen begon. Resultaat: iedereen wacht nu af.

In Friesland bracht het provinciebestuur in kaart hoeveel het zou kosten om boerenbedrijven uit te kopen. Een indicatie van 110 bedrijven uit Zuidoost-Friesland kwam in de plannen terecht. Dat leidde tot enorme ophef, waarna de provincie het aantal weer uit de plannen haalde.

De provincie heeft ook nog een boodschap aan het kabinet: aan verplichte uitkoop werken ze niet mee. "Als het echt zover moet komen, is dat aan de minister, en niet aan ons."

En zo staan de meeste provincies er in. Niemand twijfelt aan de noodzaak van veranderingen. Dat er een grote opgave ligt is duidelijk, maar bestuurders hopen dat de bijbehorende middelen ook snel genoeg loskomen. "Geen extra taken zonder knaken" klinkt het in Flevoland.

De afgelopen jaren leefde ook het gevoel dat de problemen "een beetje over de schutting werden gegooid". Dat is de afgelopen maanden met de nieuwe ministers wel veranderd, valt meerdere bestuurders op: de contacten werden beter en frequenter. Hopelijk is volgende week in de plannen terug te vinden dat er echt naar hen is geluisterd, klinkt het.

De Noord-Hollandse VVD-politicus Rommel: "Onze positie in het stikstofdossier is te vergelijken met iemand die balanceert op een ijsschots die steeds kleiner wordt."

Enorm ingewikkeld dus, zegt ook de Zeeuwse bestuurder Pijpelink: "Het valt niet mee, de puzzel is echt complex." Maar ze benoemt ook de enorme uitdaging. "We zijn allemaal toch ook een beetje mede-architect van een van de grootste veranderingen ooit."