Brandende gebouwen, een raketinslag of een verwoeste tank. Op sociale media verschijnen talloze beelden van oorlogshandelingen. Maar hoe weten we dat wat wordt getoond ook echt is gebeurd?
Direct na de Russische inval in Oekraïne heeft de NOS een team samengesteld dat oorlogsbeelden van sociale media verifieert met behulp van open bronnen. De gecheckte beelden komen, voorzien van context, in onze berichtgeving op radio, tv en online.
We delen ze ook via een speciaal Twitter-account van de NOS. Door de bevindingen transparant te delen, hoopt de NOS bij te dragen aan de verspreiding van betrouwbare beelden.
De beelden die we checken staan soms voor meer. In dat geval werken we met een speciaal team aan een video waarin we de beelden voorzien van context en uitleg. We hebben deze video's Ingezoomd genoemd en verzamelen ze op deze pagina.
Hulp van Twitter
Het verifiëren van beelden is veel werk en kan in sommige gevallen uren duren. Zo moet worden uitgezocht waar de video is opgenomen, wie dat heeft gedaan, of het niet om oude beelden gaat en wat er op de beelden wordt gezegd. Vooral het lokaliseren van de beelden kan lastig zijn, zeker bij gebrek aan duidelijke visuele aanwijzingen.
Als de NOS-redactie moeite heeft om een locatie te achterhalen, plaatsen we de beelden op het NOS Osint-Twitteraccount en kunnen twitteraars helpen om de beelden te vinden. Osint verwijst naar open source intelligence: het verifiëren van informatie met publiek toegankelijke bronnen, zoals satellietkaarten.
Dat leverde direct resultaat op: zo wisten gebruikers ons te wijzen op de woonwijk in Charkov waar flinke verwoestingen te zien zijn. Een twitteraar wist aan de hand van de beperkte visuele aanwijzingen de locatie te vinden.
Het gebeurde bijvoorbeeld ook bij deze productie over een Russische pantserwagen die een Oekraïense auto had beschoten, met twee burgerdoden tot gevolg. Zeker vijftien mensen zochten mee naar locaties waar Russische voertuigen zouden zijn gezien.
Ook bij een productie over de beelden die een Russische verslaggever toont over de oorlog is gebruikt gemaakt van de hulp van vrijwilligers. Recent gebeurde dat ook nog bij het lokaliseren van Tsjetsjeense militairen in Marioepol.
Niet altijd zekerheid
Soms is niet direct duidelijk waar beelden zijn gemaakt en is het in de praktijk ondoenlijk om dat met zekerheid vast te stellen, bijvoorbeeld omdat er niet of nauwelijks details over de omgeving zichtbaar zijn. Een voorbeeld daarvan is de video van een vader die afscheid zou nemen van zijn dochter en, zo werd beweerd, zelf achterbleef om te vechten tegen de Russen. In werkelijkheid bleek precies het tegenovergestelde aan de hand: de pro-Russische separatist nam afscheid van zijn dochter, die naar Rusland werd geëvacueerd.
Niet van alle beelden zijn de exacte locaties te delen. Zo brengen we coördinaten van bijvoorbeeld schuilkelders niet naar buiten. Ook beelden die duidelijk zijn gemaakt vanuit iemands huis zijn vaak niet geschikt om te delen. We maken altijd een afweging tussen het belang van transparantie en de gevolgen voor de mensen die de beelden hebben gedeeld.
Deze interactieve kaart van NOS op 3 laat voor de eerste drie weken de gecheckte beelden zien. Klik er doorheen en zie hoe de oorlog zich ontspon.