André Meinema
Verslaggever economie
André Meinema
Verslaggever economie
Er is van alles te bedenken om Rusland te straffen bij een inval in Oekraïne en er flink van langs te geven. Het land kan economisch en financiële sancties opgelegd krijgen door bijvoorbeeld Russische bedrijven op de zwarte lijst te zetten, een importverbod voor technologie, elektronica en chips, of restricties voor financiering op kapitaalmarkten.
De zwaarste sanctie lijkt het saboteren van het internationaal financieel verkeer met Rusland, door Russische banken af te koppelen van Swift. Het is een soort financiële atoombom, want met een druk op de knop wordt dan een groot deel van het internationale betalingsverkeer naar en uit Rusland lamgelegd.
Een centrale rol in de financiële afsluiting is weggelegd voor Swift, de internationale serviceprovider voor het betalingsverkeer. Banken zijn vrijwel altijd aangewezen op Swift voor internationale betalingen, zonder Swift gebeurt er niks om zo te zeggen. Als Rusland in financiële lockdown gaat kan niet betaald worden voor alles wat het land importeert en krijgt niemand betaald voor wat het exporteert.
Boetes en uitsluiting
"Swift heeft een ijzersterke marktpositie in het internationaal betalingsverkeer en feitelijk een monopolie. Het wikkelt financiële transacties snel en betrouwbaar af en is vrijwel altijd beschikbaar", zegt Wim Boonstra, econoom van de Rabobank en hoogleraar economische en monetaire politiek aan de Vrije Universiteit. Hoewel het officieel een samenwerkingsverband is van allerlei banken en landen, zijn de Verenigde Staten feitelijk de baas.
De VS monitort via Swift alle financiële transacties, geen euro of dollar verkast van bank en land buiten het zicht en medeweten van de Amerikanen. Op de financiële markten is de VS een dominante en controlerende grootmacht, mede door de International Emergency Economic Powers Act van 1977.
Dat is een wet die de veiligheid en de economische belangen van de VS wereldwijd moet beschermen. Het afschakelen en uitzetten van banken in een land als sanctie wordt vooral bepaald door de Verenigde Staten, en braaf gevolgd door de rest van de internationale gemeenschap. Wie zich niet houdt aan de sancties riskeert fikse boetes en uitsluiting.
Nevenschade
De sanctie is in eerste instantie gericht op het politiek brandmerken van Poetin en zijn getrouwen, politici en industriëlen, maar raakt door zijn brede opzet de hele Russische economie. "Het is een naar middel, maar natuurlijk beter dan oorlog voeren en bommen gooien", zegt Simon Lelieveldt, specialist banken en betalingsverkeer. "Het raakt mensen en bedrijven, met veel nevenschade. "
Rusland uit het internationale betaalsysteem zetten kan volgens DNB-president Klaas Knot ook leiden tot mondiale financiële instabiliteit. Hij is momenteel voorzitter van de Financial Stability Board. "Het kan tot een ernstige verstoring van betaalstromen leiden", zegt Knot in de Financial Times. "Als je strenge maatregelen wil toepassen, moet je altijd twee keer nadenken en je realiseren wat de gevolgen kunnen zijn."
Tot nu toe werd Swift twee keer ingezet tegen een land, telkens op aanwijzen van de VS. Van 2012 tot 2016 werd Iran omwille van het dubieuze atoomprogramma gesanctioneerd met afsluiting van het internationale betalingsverkeer.
In 2018 blokkeerde de VS Iraanse banken opnieuw en boycotte daarmee ook de oliehandel. In 2014 dreigde Swift al eens in stelling gebracht te worden tegen Rusland naar aanleiding van de annexatie van de Krim, maar uiteindelijk kwam het niet zover.
Klap
Of de Russen wakker liggen van de financiële sabotage valt te bezien, zegt Simon Lelieveldt. "Het hangt er natuurlijk van af welke groep Russen geraakt wordt, maar het is vaker gezegd, Russen zijn veel gewend en komen het wel te boven." De Russische economie tobt net als veel andere opkomende markten met terugvallende groei en hoge inflatie en drijft qua inkomsten zwaar op olie en gas.
Het financiële transactieverkeer wordt bij afkoppeling van Swift moeilijk, maar niet helemaal onmogelijk. "Via banken en landen die wel zaken doen met de Russen is de sanctie te omzeilen en blijven betalingen mogelijk. Bovendien wordt de sanctie met de tijd steeds minder effectief", denkt Wim Boonstra.
Reus op lemen voeten
"De Russische economie is maar zo groot als die van Spanje, en het leger is dan wel enorm, maar het land is in economisch opzicht in feite een reus op lemen voeten met alleen olie en gas als machtsmiddelen, een grote energieleverancier, voor de rest stelt het niet veel voor", zegt econoom Boonstra.
Sancties kosten altijd geld. Het raakt zowel de gesanctioneerde als de sanctienemers en elk land dat zaken doet met Rusland, het ene meer dan het andere. Nederlandse bedrijven en instellingen exporteerden volgens de RVO en het ITC (International Trade Center) in 2020 voor 3,3 miljard euro goederen en diensten naar Rusland, vooral voeding, machines en transportvoertuigen.
Omgekeerd zijn de handelsbelangen een stuk groter: Rusland exporteerde voor ruim 21 miljard euro goederen naar Nederland, waarvan het leeuwendeel, 8,2 miljard euro aan olie en gas, zowel voor eigen gebruik als voor doorvoer.
