Gekiekt Joods meisje krijgt na 80 jaar haar naam terug: 'Ik zag het meteen' 

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Tachtig jaar lang bleef onbekend wie het middelste meisje was op een foto van straatfotograaf Nico Jesse. Historisch onderzoekers Jim Terlingen en Victor Frederik achterhaalden haar identiteit. "Het liet me niet los."

Jesse had in 1942 van de gemeentearchivaris opdracht gekregen het straatbeeld in Utrecht vast te leggen, bang dat het oorlogsgeweld de stad net als Rotterdam totaal zou veranderen. In de Agnietenstraat kiekte hij drie spelende meisjes met Jodensterren op hun kleding.

Omdat het Centraal Israëlitisch Weeshuis in de buurt lag, dacht Jesse dat het om kinderen ging die daarvandaan kwamen: "Drie kleine weesjes met gele Jodenster op hun kleding". Het vrolijke beeld met de onheilspellende ondertoon werd veel gebruikt in publicaties over de Jodenvervolging.

In 2003 werd na een oproep van het Utrechts Nieuwsblad de blonde tweeling op de foto al geïdentificeerd, de 8-jarige Sophie en Hadassa Wijzenbeek. Geen pupillen van het weeshuis, maar twee kinderen die kort na het maken van de foto zouden onderduiken. Na verraad werden ze in 1944 in Auschwitz vermoord.

Gestructureerde aanpak

De identiteit van het middelste meisje bleef echter een raadsel. Terlingen, die werkt aan een boek over de Utrechtse Joodse Raad, besloot zich er met Frederik in vast te bijten. "We vonden het vreemd dat het middelste meisje onbekend gebleven was. Ik wilde de foto ook voor mijn boek gebruiken en het zat me dwars dat de identiteit niet bekend was."

Ze besloten het gestructureerd aan te pakken en verzamelden zo veel mogelijk gegevens van Joodse kinderen die op dat moment op die plek hadden kunnen zijn. Leerlingen van de Joodse school, bewoners van het weeshuis, omwonenden. "Een enorme lijst."

Te jonge en te oude kinderen werden geschrapt, evenals kinderen die al ondergedoken waren. Zo bleven 48 meisjesnamen over. Al googlend probeerden Terlingen en Frederik meer over hen te vinden.

Na vijf weken was het raak bij de naam Lies Simons. "Ik was 's nachts aan het zoeken en kwam toen op een website van een Holocaustmuseum in de VS met een getuigenis van twee zussen. Daar stond een foto bij en dat was ze."

"Ik was euforisch. Ik moest me inhouden om Victor niet wakker te bellen. Ik ging maar even een wandeling maken en ben ook naar de Agnietenstraat gelopen waar de foto is gemaakt, en de Twijnstraat er vlakbij, waar Lies met haar familie woonde."

Terlingen ontdekte dat Lies, net als haar zus Hella, in de jaren 50 naar de VS was geëmigreerd. Hij wist in contact te komen met familieleden, die hem vertelden dat ze onlangs, in december, op 86-jarige leeftijd is overleden.

Haar 89-jarige zus kon wel bevestigen dat het om Lies ging. "Het was een hele verrassing", vertelt Hella Atkins-Simons in een telefoongesprek met de NOS. "Ik zag meteen dat het mijn zus was."

Extra informatie had Hella niet over het portret. "We kenden de foto niet. Ik kende die andere meisjes ook niet en weet niet of Lies ze wel kende." Haar zus heeft volgens Hella nooit geweten dat de foto vaak gebruikt wordt ter illustratie van de Tweede Wereldoorlog in Nederland.

Aangrijpend

Hella en Lies bleken de oorlog te hebben overleefd door in De Meern onder te duiken. Een gezin deed alsof ze twee nichtjes waren, die vanwege het bombardement op Rotterdam onderdak nodig hadden. Ook hun beide ouders overleefden, dankzij connecties bij het Utrechtse verzet.

Lies vertelde in 2005 aan het Holocaustmuseum hoe voor haar de onderduik was begonnen. "Ik weet nog hoe ik met mijn pop de trap af kwam en mijn moeder me vertelde dat we gingen. Ik zei dat ik buikpijn had en niet wilde gaan, maar zij zei: 'Nee, je moet met deze mensen mee'."

"Een aangrijpend moment", zegt Terlingen. "Lies voelde: ik moet bij mijn ouders weg. Dat raakt me telkens."

De familie van de zusjes Wijzenbeek is door Terlingen in contact gebracht met Hella en haar gezin. Ze zouden elkaar graag eens ontmoeten om ervaringen uit te wisselen.

Terlingen heeft ook de dochter van Lies gesproken. Hoewel het verlies van haar moeder nog vers is, reageerde ze opgetogen. "Terwijl ze nog in de rouw zit, kreeg ze mij uit Nederland aan de lijn. Ze zag het als een signaaltje van haar moeder. Een cadeautje."