Nog precies een maand en dan gaan de Duitsers naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. Merkel doet, na bijna zestien jaar aan de macht, niet meer mee. Het Duitse politieke speelveld ligt daardoor voor het eerst in lange tijd weer helemaal open.
En het is spannend: Merkels partij CDU/CSU, de christendemocraten, staat er slechter voor dan ooit en eindigt in de laatste peilingen zelfs onder de sociaaldemocraten van de SPD. Die leken eerder al afgeschreven, maar zijn aan een wonderlijke inhaalrace begonnen. De Groenen zakken - na een ambitieuze start - weer weg in de peilingen.
Wat staat er op het spel?
Aan grote thema's geen gebrek. De verkiezingen komen midden in de vierde coronagolf. Waar de lijsttrekkers hoopten dat ze het vooral over het economisch herstel na de pandemie zouden kunnen hebben, gaat het nog vooral over rechten voor (on)gevaccineerden en mogelijke nieuwe lockdowns. Klimaat was al een groot thema in de campagne en dat is het na de dodelijke overstromingen, met meer dan 180 doden, alleen maar groter geworden. En dan is daar de afgelopen weken nog het drama in Afghanistan bij gekomen.
Het is de ene crisis na de andere. En naast deze acute zaken wacht de nieuwe regering ook nog genoeg ander dringends: jarenlang achterstallig onderhoud aan (digitale) infrastructuur, pensioenhervormingen in een land dat bijna voor de helft uit 50-plussers bestaat, toenemende armoede onder kinderen.
Het gaat ook niet alleen om Duitsland. Deze verkiezingen beslissen wie de facto de nieuwe leider wordt in de Europese Unie. Als land met de meeste inwoners en sterkste economie heeft Duitsland daar de grootste vinger in de pap.
Correspondent Wouter Zwart legt in deze video uit waarom de Duitse verkiezingen ook voor Nederlanders erg belangrijk zijn:
Drie lijsttrekkers maken kans om Merkel op te volgen: de huidige deelstaatpremier van Noordrijn-Westfalen Armin Laschet (60) van de CDU/CSU, minister van Financiën Olaf Scholz (63) van de SPD en partijvoorzitter van de Groenen, Annalena Baerbock (40).
Laschet werd lang gezien als de gedoodverfde winnaar. Als premier van de deelstaat met de meeste inwoners heeft hij laten zien dat hij kan besturen en compromissen kan sluiten met uiteenlopende partijen. De katholieke Laschet is geloviger en conservatiever dan Merkel, maar zou als bondskanselier grofweg de 'Merkelkoers' voortzetten. Duitse kiezers waarderen continuïteit en voorspelbaarheid, en minder het experiment, tenminste dat was tot nu toe vaak zo.
Toch lopen kiezers voor Laschet niet echt warm. Het oordeel: hij is kleurloos, het is onduidelijk waarvoor hij staat, hij toont te weinig leiderschap. Als de CDU/CSU de verkiezingen winnen dan is dat eerder ondanks, dan dankzij Laschet, zo klinkt het.
Zwalkend coronabeleid
Grote kans dat kiezers in deze tijd ook kijken naar het crisismanagement van kandidaten. Dat was altijd Merkels sterke punt, maar Laschet weet op dat vlak tot nu toe niet te overtuigen. Zijn coronabeleid zwalkte daarvoor te veel en een grote blunder tijdens een bezoek aan het overstromingsgebied - waar hij tijdens een serieuze toespraak van de president uitgebreid lachend werd gefilmd - heeft zijn imago nog verder aangetast.
Of Groenen-lijstrekker Annalena Baerbock een goede crisismanager is, weten we - nog - niet. Ze bekleedde verschillende functies binnen de partij, maakte daar indrukwekkend carrière, maar heeft geen bestuurservaring, zelfs niet op deelstaatniveau. Dat is van het begin haar zwakke plek geweest, zeker bij een volk dat graag weet waar het aan toe is.
Maar toch: klimaatverandering staat bij veel Duitsers bovenaan de lijst van dingen waar ze zich zorgen over maken. En bij de bekendmaking van Baerbock als lijsttrekker, leken kiezers wel zin te hebben in de door haar beloofde 'Neuanfang'. Maar op dat optimistische begin volgde een reeks blunders, waaronder het 'opleuken' van haar cv en het overschrijven van passages in haar boek Jetzt, zonder de bron te vermelden. Hierdoor moet ze zich de hele tijd verontschuldigen, dat versterkt de indruk van een onervaren politica.
Baerbock blijft de jonge frisse vrouw tussen twee oudere mannen, alleen daarom zullen veel jonge en progressieve Duitsers op haar partij stemmen. Maar om bondskanselier te worden moet ze ook veel kiezers buiten het gangbare Groenen-publiek aanspreken, en daar lijkt ze tot nu toe niet echt in te slagen.
Man met het geld
SPD-leider Olaf Scholz profiteert van het zwakke optreden van Laschet en Baerbock. Ook heeft hij zich de afgelopen tijd wel goed kunnen profileren als crisismanager. Als minister van Financiën heeft hij miljarden euro's aan coronasteun onder de bevolking verdeeld. Ook na de overstromingen was hij weer 'de man met het geld'.
In enquêtes komt Scholz steevast als meest geschikte bondskanselier naar voren. Zelfs CDU- en Groenenkiezers hebben deels een voorkeur voor Scholz. Binnen zijn eigen partij was hij niet altijd zo populair. Twee jaar geleden nog verloor hij de strijd om het partijvoorzitterschap van twee relatief onbekende partijgenoten uit de linkervleugel. Scholz staat bekend als een degelijke, maar saaie bestuurder. Juist die eigenschappen lijken nu goed aan te slaan bij mensen die in hém meer een nieuwe Merkel zien dan in Laschet.
Een coalitie over links of door het midden?
Sinds de jaren 60 is het in Duitsland altijd gelukt met twee partijen een meerderheidsregering te vormen. Voor de komende regering komt Schwarz-Grün (CDU/CSU met de Groenen) vaak langs als mogelijke optie.
Maar er zouden dit jaar wel eens drie partijen nodig kunnen zijn, bijvoorbeeld een Jamaica-coalitie uit CDU/CSU (zwart), Groenen en de liberale FDP (geel). Door de opmars van de SPD wordt ook een andere combinatie steeds vaker genoemd: SPD-FDP-Groenen (de stoplicht-coalitie). Dat zou betekenen dat de CDU/CSU voor het eerst in zestien jaar in de oppositie moet. Een schrikbeeld voor de traditionele bestuurderspartij, dat ze met man en macht proberen te voorkomen.
Vooral door de angst voor een rood-groen 'experiment' aan te wakkeren. Laschet: "Ik zal vechten, met alles wat ik heb, om te verhinderen dat ideologen dit land in handen krijgen."
