Marc van Veen
Marc van Veen
Er waait een frisse wind op circuit Zandvoort. Voor miljoenen euro's is de racebaan de afgelopen jaren gerenoveerd om komend weekeinde de rentree van de Formule 1 in Nederland mogelijk te maken.
De 70.000 gasten hoeven echter, in tegenstelling tot de eerste autorace in Zandvoort in 1939, geen zakdoeken mee te nemen om aan de stank van de vele varkensboerderijen en de voor de Tweede Wereldoorlog in het noorden van Zandvoort geplaatste modderkommen en vuilnisbelt te ontkomen.
Zandvoort staat weer op de Formule 1-kalender. De laatste race in de koningsklasse van de autosport werd in 1985 in de badplaats gereden. Daarna verpieterde het circuit, tot Max Verstappen in 2015 de Formule 1 binnenstapte en voor een ongekende racegekte in Nederland zorgde.
Formule 1 ging weer leven en Zandvoort slaagde erin voldoende financiers te vinden om het sterk verouderde circuit nieuw leven in te blazen. Vrijdag, zaterdag en zondag neemt 'Max-Mania' de badplaats over.
Meer vraag dan aanbod
Door de coronaregels mogen er maar 70.000 toeschouwers per dag aanwezig zijn in plaats van het beoogde aantal van ruim 100.000 mensen. Als er meer plek was geweest, had Zandvoort ook wel 200.000 kaarten per dag kunnen verkopen. Het aantal aanvragen voor een kaart oversteeg ruimschoots het aanbod.
Bij de eerste race in Zandvoort 82 jaar geleden was het enthousiasme bijna net zo groot. Duizenden mensen kwamen naar de badplaats om de ronkende bolides te bewonderen. Burgemeester Henri van Alphen, die een nieuwe manier zocht om de badplaats te promoten, kreeg het gelijk aan zijn zijde. Hij was de initiator van de eerste autoraces in Zandvoort.
Franse badplaatsen
Van Alphen liet zich inspireren door Franse badplaatsen Deauville (Normandië) en La Baule (Loire-Atlantique), die hun prestige wisten op te vijzelen met autoraces. Ook Van Alphen vond dat een mondaine badplaats niet zonder aansprekende autorace kon. Een circuit bouwen was de wens, maar dat lag financieel moeilijk. Eerdere initiatieven in Nederland sneuvelden steevast op het kostenplaatje.
Van Alphen zocht en vond een andere manier om zijn doel te verwezenlijken: een stratencircuit door Zandvoort van ruim 2.200 meter. Aan de noordkant van het dorp, deels door het dorp heen. De Koninklijke Nederlandse Automobiel Club (KNAC) steunde de plannen.
Voor 112.000 gulden lag er op 2 en 3 juni een circuit, waarbij de racewagens door de Van Lennepweg, Nicolaas Beetslaan, de Vondellaan en de dr. Joh. G. Mezgerstraat scheurden. Een soort achtvormige lus, waarvan een deel momenteel ook nog gewoon wordt gebruikt, met houten tribunes, afgezet met strobalen.
De eerste races waren een groot succes, hoewel uit de overlevering is op te maken dat de gasten van de hoofdtribune, waar ook raceliefhebber prins Bernhard op 3 juni plaatsnam, te maken hadden met een enorme stankoverlast. Zakdoekjes waren nodig om de tribunes te bereiken en de lange zit te 'overleven'.
De 84-jarige Andries ter Wolbeek was destijds twee jaar, toen de eerste racewagens bijna langs het huis van zijn ouders scheurden. Zelf kan hij zich weinig van die eerste racewedstrijden herinneren. Uit de verhalen van zijn ouders weet hij dat de eerste autoraces een enorme happening waren, dat Zandvoort op zijn kop stond. "En als de wind verkeerd stond, uit het noordoosten, dan was je klos. De stank was dan niet te harden."
Gratis
Ter Wolbeek woont aan de Helmersstraat, om de hoek bij de Nicolaas Beetslaan. Als hij vroeger op het dak klom, kon hij de races onbelemmerd volgen. "Van Center Parcs, dat bij de vijver ligt, was nog geen sprake. Als we wilden, kropen we zo het circuit op. Je kon de races altijd gratis volgen", vertelt hij.
Ter Wolbeek herinnert zich meer van het latere circuit, het eerste duinencircuit, dat onder aanvoering van burgemeester Van Alphen na de Tweede Wereldoorlog tot stand kwam en in 1948 in gebruik werd genomen. Van Alphen was van mening dat het succes van de races in 1939 duidelijk had gemaakt dat Zandvoort een permanent circuit moest krijgen. Op een stuk duinengrond van de gemeente aan de noordkant van het dorp.
Van Alphen was slim. De Duitse bezetter had in de oorlog veel hotels en zo'n 600 huizen aan de kust en het noordelijk deel van de badplaats gesloopt om landingen van de geallieerden te voorkomen. Voor het puin dat blijft liggen, verzint de burgemeester een oplossing. De Duitsers reageren positief op zijn initiatief om een 'Paradestrasse' voor de overwinnaars van de oorlog aan te leggen.
Van Alphen had een andere bedoeling. Door het project konden veel werklozen aan het werk en de puinlaag die werd aangebracht kon prima dienen als onderlaag van het racetraject. Dat ligt nu nog onder start en finish van het huidige circuit. Als Van Alphen begin 1948 met pensioen gaat, vrezen de raceliefhebbers het ergste.
Zijn opvolger H.M. Van Fenema is echter net zo enthousiast over het project en zet door. Het circuit komt er, mede door de invloed van Prins Bernhard in 1948 zoals deze week bekend werd.
Zandvoort was blij met het circuit. "De oorspronkelijke bewoners van Zandvoort waren ook helemaal niet tegen het circuit", zegt de 75-jarige Ton Drommel, in Zandvoort bekend als amateurhistoricus die op zijn tijd lezingen over de geschiedenis van de badplaats geeft.
Drommel beschikt over een enorme verzameling van boeken en fotoboeken over het ontstaan en de ontwikkeling van Zandvoort. "Ik focus me op de geschiedenis van Zandvoort. Daar is het circuit slechts een klein deel van."
De inspanningen na de oorlog leiden in elk geval tot het eerste duinencircuit. Op 7 augustus 1948 vindt de eerste Grote Prijs van Nederland plaats in Zandvoort, gewonnen door de Thaise prins Bira. In 1952 volgde de eerste Formule 1-race in de badplaats. Later is het circuit nog wat verlegd.
Werk en inkomen
"Het circuit betekende werk en inkomsten. Pas later, toen Zandvoort voor mensen van buitenaf steeds interessanter werd om er te wonen, kwam er verzet. Geluidsoverlast, milieu, daar waren de oude inwoners niet zo mee bezig", zegt Drommel over de vele rechtszaken die het circuit de afgelopen decennia heeft moeten voeren om als race-locatie te overleven.
Nu keert de Formule 1 na een onderbreking van 36 jaar terug. De Formule 1 moet Zandvoort opnieuw mondiale uitstraling geven.
