V-raad praat over Afghanistan, wat willen de grootmachten ermee?

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

De VN-Veiligheidsraad bespreekt vandaag de situatie in Afghanistan. Het zal onder meer gaan over de patstelling in het vredesproces en de snelle opmars van de Taliban, nu westerse landen hun militairen hebben teruggetrokken.

De bespreking wordt extra urgent door het nieuws dat de Taliban vandaag Zaranj hebben ingenomen, de hoofdstad van de provincie Nimruz in het westen van het land. Het is de eerste provinciehoofdstad die de Taliban hebben veroverd.

De Russen en de Chinezen, allebei permanente leden van de Veiligheidsraad, houden de laatste tijd gesprekken met de streng islamitische groepering die inmiddels een groot deel van Afghanistan controleert. Moskou en Peking willen vooral stabiliteit in het land. Wie precies daar de touwtjes in handen heeft, lijkt voor hen minder belangrijk.

Rusland

Het Russische leger voert momenteel oefeningen uit aan de grens met Afghanistan, samen met buurlanden Tadzjikistan en Oezbekistan. Directe aanleiding is de grote terreinwinst van de Taliban in het grensgebied de afgelopen weken.

De Russen zeggen blij te zijn met het vertrek van de Amerikanen, maar feit is wel dat Moskou de veranderende situatie in Afghanistan als potentiële dreiging ziet. Als het land niet snel stabiliseert, kunnen opstandelingen van daaruit de Centraal-Aziatische landen aan de Russische zuidgrens aanvallen.

Daarom onderhoudt het Kremlin al langer contact met de Taliban. Want wat er ook gebeurt, Moskou wil altijd een gesprekspartner hebben in Kabul.

De Russen zeggen overigens niet te geloven dat de Taliban uit zijn op een gewapende machtsovername van de hoofdstad. President Poetins gezant voor Afghanistan zei vorige maand dat hun offensief bedoeld is om een sterkere positie te hebben aan de onderhandelingstafel in vredesbesprekingen.

Maar die Russische analyse is twijfelachtig, want de Taliban zijn sindsdien alsmaar doorgegaan met gebied veroveren. En het vredesproces ligt al lang stil, zonder enige serieuze teken dat dat wordt hervat. De Russen willen vooral veiligheid aan hun zuidflank, "zonder dat zijzelf in Afghanistan militair betrokken hoeven te zijn", zegt Alessio Patalano, veiligheidsdeskundige aan Kings College London.

China

Opvallend genoeg heeft China kritiek op de terugtrekking van hun grootste concurrent op het wereldtoneel, de VS. Je zou denken dat ze het alleen maar toejuichen. Maar het gaat er vooral om hoe de Amerikanen vertrekken: overhaast, in Chinese ogen. En volgens hen zonder een veilige en stabiele situatie achter te laten.

Want daar is het China om te doen: een stabiel Afghanistan, wie er dan ook aan de macht is. Afghanistan is tenslotte het ontbrekende puzzelstukje in de Nieuwe Zijderoute, het economische programma waarmee China een steeds steviger grip wil krijgen op de wereldeconomie. Pakistan is al aangesloten, maar zonder medewerking van de Taliban komt dat laatste puzzelstukje nooit helemaal op zijn plek.

Zeker even belangrijk voor China is dat Oeigoerse militanten geen voet aan de grond krijgen in Afghanistan, dat een grens deelt met de roerige Chinese regio Xinjiang. Dat kunnen ze alleen voorkomen met hulp van de Taliban, al helemaal als de Taliban opstoomt naar Kabul.

"Wat dat betreft hebben de Chinezen weinig scrupules", zegt Goos Hofstee, onderzoeker veiligheid aan het Clingendael Instituut. "Ze willen vooral niet dat hun belangen in het geding komen. Als dat betekent dat ze met de Taliban zaken moeten doen of desnoods met een lappendeken van krijgsheren door het land, dan doen ze dat."

Amerika

Washington wil liever dat de huidige Afghaanse regering in het zadel blijft. De Amerikanen, die twintig jaar tegen de Taliban hebben gevochten tot hun terugtrekking dit jaar, hebben hun ambities voor Afghanistan in rook zien opgaan. Een machtsovername door de Taliban zou de vernedering compleet maken.

Het is voor veel mensen een bittere pil dat het westerse ideaalbeeld van een vrij Afghanistan, met onder meer gelijke rechten voor vrouwen, uit het zicht dreigt te verdwijnen. "Dat is pijnlijk, daarom praten de Amerikanen er liever niet over", zegt Hofstee.

De morele blamage voor de VS wordt enigszins verzacht door de economische cijfers. Tot eind 2020 had Washington zo'n 978 miljard dollar uitgegeven aan de oorlog in Afghanistan. Na de terugtrekking stoppen die kosten.

Wat voor de Amerikanen overeind blijft, is dat er vanuit Afghanistan geen internationale jihadistische groeperingen moeten opereren die aanslagen op Amerikaanse belangen beramen. Het was de aanwezigheid in Afghanistan van al-Qaida, die achter de aanslagen van 9/11 zat, die de Amerikanen ertoe bewoog om nu bijna twintig jaar geleden binnen te vallen.