Rutte gaat "vreselijk hard werken" om het vertrouwen in hem te herstellen, beloofde hij de Tweede Kamer vannacht. Ook maakte hij excuses aan Pieter Omtzigt, om wiens "functie elders" het hele debat draaide.
Dat Rutte zich verontschuldigde, is een eerste stap in het herstel van vertrouwen in hem, stelt hoogleraar leiderschap (RUG) Janka Stoker in de NPO Radio 1-podcast De Dag. "Maar uiteindelijk is ander gedrag laten zien de enige manier waarop je vertrouwen herstelt, blijkt ook uit onderzoek. Het moet nu echt gaan over zijn bestuursstijl, dat is de fundamentele kwestie."
En daar wringt bij Rutte de schoen, zegt ze. "Aan de ene kant is hij diep door het stof gegaan, maar aan de andere kant is er ook een soort vanzelfsprekendheid in zijn gedrag, dat hij gewoon door kan."
Macht maakt overmoedig
Dat heeft alles te maken met wat macht met iemand doet. "Een machthebber kijkt op een andere manier naar de wereld, meer vanuit zichzelf. Macht geeft zelfvertrouwen, maar maakt ook overmoedig."
Rutte is ruim tien jaar minister-president en werd ook bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen weer de grootste. Hij kreeg in zijn eentje 1,9 miljoen stemmen, meer dan welke politicus dan ook. De kiezer heeft hem dus beloond voor zijn beleid van de afgelopen jaren.
Dat kan ertoe hebben bijgedragen dat de VVD-leider heeft onderschat hoe explosief het uitgelekte memo van Ollongren en het gewraakte zinnetje "Positie Omtzigt, functie elders" zou zijn, denkt Stoker. "Hij zal wellicht hebben gedacht: 'we hebben problemen op te lossen, we moeten door, ik ben de grootste en 1+1=2, dus wat een gedoe is dit allemaal'."
Rutte heeft de sleutel niet meer in handen.
Daarmee gooide hij zijn eigen glazen in. "Hij wilde als minister-president snel door en dacht dat dat ook moest kunnen - met de overmoed van een machtige. Maar het vormen van een nieuw kabinet wordt nu moeilijker dan ooit."
'Rutte heeft sleutel niet meer in handen'
Dat idee heeft oud-informateur Herman Wijffels (CDA) ook. Hij stond in 2006-2007 aan de basis van het vierde kabinet Balkenende. "Rutte heeft de sleutel niet meer in handen en er is niemand die die rol op natuurlijke wijze kan overnemen."
Volgens staatsrechtgeleerde Wim Voermans zou het formatieproces zonder Rutte worden 'onthoofd', zei hij tegen Nieuwsuur. "Dan wordt het echt heel ingewikkeld om nog te formeren."
Wijffels noemt het een onbestemde, open situatie die is ontstaan. "De nieuwe informateur zal opnieuw een rondje langs alle fractievoorzitters moeten maken om te kijken of en hoe ze een bijdrage willen leveren aan de vorming van een nieuw kabinet. Dat is een zware klus."
Rutte heeft gezegd dat hij het Paasweekend gaat gebruiken om alles te laten bezinken. Voor Stoker is het duidelijk dat de regie in de formatie op dit moment in elk geval niet meer bij hem ligt. "Macht geeft de illusie van controle. Die illusie had hij ook. Maar hij heeft de controle in dit proces niet meer. Hij moet nu eigenlijk juist een toontje lager gaan zingen."
