De lijsttrekkers van de acht grootste partijen hebben in het NOS-slotdebat geprobeerd nog zoveel mogelijk zwevende kiezers aan hun kant te krijgen. In de hal van het Tweede Kamergebouw zochten ze de confrontatie op verschillende onderwerpen.
Zo viel PVV-leider Geert Wilders VVD-lijsttrekker Mark Rutte aan op zijn leiderschap. De premier had de stelling aangeleverd dat Nederland alleen met realisme en positivisme uit de crisis kan komen.
"Je moet wel lef hebben", vond Wilders. "Om met positivisme te komen als je zoveel mensen de vernieling in hebt geholpen." Hij doelde daarmee vooral op de toeslagenaffaire, die de aanleiding was voor het aftreden van het kabinet. "U heeft de rechtsstaat met voeten getreden. Waarom bent u er nog?", vroeg Wilders zich af.
Rutte zei dat hij een afweging heeft gemaakt en dat zijn conclusie was dat hij "per saldo" door kon gaan. "We hebben ook veel dingen goed gedaan." Volgens Rutte is het juist Wilders die zijn kiezers in de steek laat. "Ik neem verantwoordelijkheid. U staat met schone handen aan de zijlijn."
Ook in de laatste Peilingwijzer voor de verkiezingen staat de VVD onbedreigd op de eerste plaats. Spannend wordt wel de race om de tweede plek. PVV, CDA en D66 zitten dicht bij elkaar, en die laatste partij lijkt in de lift te zitten.
Hoofddoek
D66-lijsttrekker Sigrid Kaag werd fel aangevallen door Wilders op het onderwerp immigratie. Het ging over de hoofddoek die Kaag droeg toen ze als minister van Buitenlandse Handel op bezoek was bij de leiders van Iran.
"Terwijl vrouwen daar op straat werden geslagen omdat ze hun hoofddoek afdeden, deed u een hoofddoek om en boog voor de ayatollahs. Daarmee heeft u de vrouwenrechten verkwanseld en die vrouwen verraden", zei Wilders.
Kaag was zichtbaar boos over die aantijging. "Dit accepteer ik niet!" Volgens haar was haar bezoek in het belang van de veiligheid in het Midden-Oosten. "En als de regels in een bepaald land dat vragen, dan doe ik dat."
Bekijk hier de aanvaring tussen Wilders en Kaag:
CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra en GroenLinks-voorman Jesse Klaver kwamen nauwelijks tot elkaar over het klimaat. Ze beschuldigden elkaar van het vertellen van onzinverhalen over het klimaat en over de manier waarop vervuilende bedrijven moeten worden aangepakt.
Klaver wil die bedrijven, zoals Shell en Tata Steel, een CO2-heffing opleggen en de opbrengsten daarvan gebruiken om de industrie te vergroenen. Volgens Hoekstra zit Klaver "vast in zijn eigen gelijk" en zullen zijn maatregelen weinig opleveren.
"Een groot deel lekt weg naar het buitenland, omdat die bedrijven daar gaan produceren en u neemt een risico met 400.000 banen." Het CDA wil daarom een Europese CO2-tax, maar volgens Klaver stemde het CDA in Europa onlangs juist tegen een voorstel. Maar volgens Hoekstra ging die stemming ook over de relatie tussen de EU en China.
Voltooid leven
Lijsttrekker Gert-Jan Segers van de ChristenUnie werd door zowel GroenLinks als de PvdA aangevallen op zijn standpunten over medisch-ethische kwesties en homoseksualiteit. Jesse Klaver van GroenLinks vindt dat een onderwerp als euthanasie voor mensen die hun leven voltooid vinden niet taboe mag worden verklaard in het regeerakkoord van het nieuwe kabinet.
"Zoiets fundamenteels moet een vrije kwestie zijn. Ik heb de indruk dat Segers zijn mening wil opdringen aan Kamerleden", zei Klaver. Segers wil er juist wel afspraken over maken bij de formatie, omdat hij geen deel wil uitmaken van een kabinet dat deze vorm van euthanasie mogelijk maakt.
"Iedereen mag in vrijheid kiezen, en ik kies in vrijheid of ik mijn principes hierin wil verliezen", reageerde Segers. "Ik zal niemand ergens toe dwingen, maar dwing mij dan niet iets uit te voeren wat heilloos is."
Homoseksualiteit
Ook PvdA-leider Ploumen zocht de confrontatie met de ChristenUnie-leider, die volgens haar niet duidelijk is over de acceptatie van homoseksualiteit. "Er zijn scholen uit uw achterban waar ze zeggen: je mag wel homo zijn, maar niet homo doen." Ze vindt dat een verkeerde interpretatie van de onderwijsvrijheid.
Segers vindt dat scholen het standpunt mogen hebben dat het huwelijk iets is tussen man en vrouw, maar dat ze tegelijkertijd een veilige omgeving moeten zijn, ook voor jonge homo's. Volgens hem is het beschermen van minderheden en mensen in de verdrukking juist de reden dat hij in de politiek is gegaan."
Hij vroeg zich af hoe wederkerig de tolerantie van de PvdA is. Ploumen zei eerder dat ze samen met D66 strijdt tegen "een christelijke wind", bijvoorbeeld over abortus. Volgens Segers klinkt dat "bitter" tegenover mensen die een religieuze opvatting hebben.
Een gedeelte uit het debat tussen Ploumen en Segers:
