Tien maanden corona: harde lockdown verlengd, hoe groot zijn de buffers nog?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Opnieuw hoorden we deze week in een persconferentie van het inmiddels demissionaire kabinet dat de lockdown wordt verlengd. En in plaats van versoepelingen dreigen juist extra maatregelen vanwege de Britse coronamutatie. Ondertussen zijn er inmiddels wel tienduizenden mensen gevaccineerd tegen het virus, en daarmee lijkt het vooruitzicht op een leven na corona toch dichterbij te komen.

Hoe gaat het met de economie, nu de dreiging toeneemt terwijl de uitgang in zicht is?

"Een maand geleden hadden we nog de hoop dat we binnen vijf weken de controle over het virus terug zouden krijgen, en dat is niet gelukt", zegt Ester Barendregt, van RaboResearch. "De economie is afhankelijk van het virus, en met dat virus gaat het nu niet goed."

"De verlenging van de lockdown met drie weken is per definitie niet goed voor de economie", zegt Nora Neuteboom, econoom bij ABN Amro. "Vanuit de gezondheid is het nodig, en het is ook waar dat het voor de economie belangrijk is dat het virus weg is. Maar we moeten toegeven dat als een gedeelte van de economie op slot gaat er economische schade is."

In de grafiek hierboven zie je dat - mede doordat we veel online zijn gaan shoppen - we tijdens deze lockdown over het algemeen wat meer uitgeven dan tijdens de eerste lockdown. Volgens Neuteboom komt dat doordat mensen minder bang zijn voor het virus, maar ook minder bang zijn om geld uit te geven.

"In maart was het onduidelijk hoe diep de crisis zou zijn. Veel mensen dachten: misschien staat mijn baan wel op de tocht. Daarom werden ze ook voorzichtiger met geld uitgeven. Dat zie je traditioneel in alle recessies." Nu de contouren van de crisis duidelijker te zien zijn, weten mensen ook beter hoe groot het risico is dat ze hun baan verliezen. En met zicht op de vaccinaties lijken mensen de hand minder op de knip te houden, zegt Neuteboom.

Maar meer dan in maart, betekent nog steeds een heel stuk minder dan normaal. In de grafiek hierboven kun je zien dat mensen veel geld op spaarrekeningen hebben gestort de afgelopen maanden. "Onvrijwillig spaargeld", noemt Neuteboom dat. "Economen hebben niet eerder gezien dat mensen wel geld hadden, maar het niet konden uitgeven. Daarom is het heel lastig te voorspellen wat mensen met dat geld gaan doen als de economie weer open gaat."

Volgens economische theorieën zullen mensen dat geld uitgeven, omdat het niet bedoeld was om mee te sparen, zegt Neuteboom. "Maar uit de gedragseconomie blijkt dat mensen het heel lastig vinden om in te teren op spaargeld. Of dat ook opgaat in deze situatie, waarin mensen onvrijwillig hebben gespaard, dat gaan we zien. Niemand weet het."

Dat er meer wordt gespaard, betekent niet dat iedereen een buffer heeft opgebouwd. "Deze cijfers vertellen ons niet hoe dat spaargeld onder huishoudens verdeeld is, en welke mensen juist in de financiële problemen zitten", zegt Barendregt. "Dat geldt overigens ook voor bedrijven."

Een aantal verwachte gevolgen van die dip in onze bestedingen blijft vooralsnog uit. Zoals je hierboven kan zien heeft een korte stijging van de werkloosheid niet doorgezet, en zit het aantal faillissementen op het laagste punt in 20 jaar.

"Er zullen bedrijven gaan omvallen", zegt Barendregt. "Dat hangt samen met de steunpakketten en wanneer die worden afgebouwd. Maar ook met de steunpakketten moeten bedrijven een deel zelf bijleggen. Je kunt verwachten dat een deel van hen op een gegeven moment tegen grenzen aan zal lopen."

Faillissementen zullen vooral vallen in de branches die door corona blijvend veranderen, zegt Neuteboom. "We blijven waarschijnlijk meer thuiswerken en online vergaderen, ook als alles weer mag. Dat heeft effect op de zakelijke reisbranche, en bijvoorbeeld bedrijven in de kantoorcatering. Een aantal daarvan gaat het in 2021 waarschijnlijk niet redden."

Op persoonlijk niveau zijn die faillissementen heel erg, zegt Neuteboom. "Maar op de lange termijn is dat gezond. Wat je niet wil is dat er geld en kapitaal in bedrijven blijft zitten die niet rendabel zijn. Dat moet in productieve bedrijven terechtkomen. Faillissementen zorgen daarvoor."

Tijdens de persconferentie afgelopen week zei Rutte dat er extra steunmaatregelen komen voor getroffen sectoren. Dat is nodig om bedrijven te helpen om de periode tot het eind van de pandemie te overbruggen, zegt Barendregt. Maar de vormgeving van die extra steun is volgens haar wel een uitdaging voor beleidsmakers.

"Om winkels tegemoet te komen wordt er bijvoorbeeld gesproken over het vergoeden van onverkochte voorraden, maar dat is lastig te specificeren. De ene winkelier kan z'n voorraden ook na de lockdown nog wel verkopen, terwijl een andere winkelier voorraden heeft die hij over een paar maanden niet meer kwijt kan. Je wil de bedrijven steunen die hulp nodig hebben, maar geen steun geven die onnodig is. Het blijft geld van alle Nederlanders."

Overigens roept deze situatie ook vragen op over ons eigen consumptiegedrag, zegt Barendregt. "Wat zegt het over ons als we normaal gesproken allemaal spullen kopen die we kennelijk in korte tijd al niet meer waardevol vinden? En moeten de steunpakketten dat soort voorraden compenseren? Dat zijn ongemakkelijke vragen."

Barendregt benadrukt dat we met de vaccins zicht hebben op het einde. "Als het virus onder controle is en de steunpakketten zijn afgebouwd, kunnen we zien wat de schade is aan de arbeidsmarkt, aan bedrijven, aan de buffers die huishoudens hebben."

Om die schade te beperken is er volgens Neuteboom een belangrijke rol weggelegd voor de overheid. "Die moet de consumptie en de investeringen stimuleren, maar daar hoor ik heel weinig over." Het groeifonds van 20 miljard euro, dat door Wopke Hoekstra en de inmiddels afgetreden Eric Wiebes is aangekondigd, is volgens Neuteboom te vaag.

"Het is nog steeds heel onduidelijk hoe ze daarmee precies van plan zijn om de investeringen en de consumptie te vergroten. In het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten is die discussie al veel meer op gang gekomen dan hier in Nederland."

Ook de timing van de verkiezingen spelen hierin een rol, denkt Neuteboom. "Niemand wil over de verkiezingen heen regeren, maar we moeten nu al wel nadenken hoe we na maart te werk gaan."