Goede voornemens: toeslagensysteem, geheimhouding en racisme aanpakken

Het hele toeslagensysteem moet op de schop, ambtenaren moeten zich bewuster worden van hun vooroordelen om discriminatie tegen te gaan en in wetten moet meer ruimte zijn om uitzonderingen te maken als burgers onevenredig hard getroffen worden door beleid. Dat stelt het kabinet in reactie op het vernietigende rapport over de kinderopvangtoeslagenaffaire.

Nadat het aftreden van het kabinet werd aangekondigd, werd de schriftelijke reactie van 26 pagina's naar de Kamer gestuurd. Daarin staat wat er volgens het kabinet moet gebeuren om soortgelijke schandalen als de toeslagenaffaire in de toekomst te voorkomen.

Volgens demissionair premier Rutte is het in ieder geval nodig dat "signalen dat het misgaat veel sneller naar boven komen", zo zei hij in de persconferentie waarin hij het kabinetsaftreden bekend maakte. Tijdens die persconferentie zei Rutte ook dat het demissionair worden van het kabinet geen gevolgen voor de compensatie van getroffen ouders. "We hebben twee prioriteiten: dat is corona en de afwikkeling van deze ingewikkelde kwestie."

'Nieuw systeem duurt jaren'

Zo moet het volledige systeem van toeslagen op de schop, staat in de brief van het kabinet: "Het duurt waarschijnlijk nog jaren voordat het toeslagenstelsel volledig is vervangen door een ander stelsel".

Hoe die verandering er precies uit komt te zien, moet verder worden uitgewerkt, schrijft het demissionaire kabinet. In de tussentijd moet in ieder geval "het aantal mensen dat afhankelijk is van toeslagen verminderen", aldus de schriftelijke reactie.

Bekijk hier de reactie van premier Rutte:

In het geval van de kinderopvang moet het systeem sterk vereenvoudigd worden, vindt het kabinet. Bepaalde voorwaarden, zoals het inkomen van de ouders of het aantal uren kinderopvang dat is gebruikt, moeten vervallen.

Discriminatie en racisme

In de brief wordt ook ingegaan op het feit dat de Belastingdienst ouders met meerdere nationaliteiten als groter frauderisico zag. Volgens onder meer Kamerleden en advocaten was er daarmee sprake van institutioneel racisme van de overheid. In de brief zegt het kabinet daarover: "Het kabinet realiseert zich ten volle dat dit vertrouwen diep beschadigd is bij ouders die te maken hebben gehad met discriminatoire bejegening. Helaas moeten we constateren dat dit bij de fraudeaanpak bij Toeslagen aan de orde was."

Als concreet punt om dat in de toekomst te voorkomen schrijft het kabinet dat ze ambtenaren trainingen willen geven om "meer inzicht te bieden in vooroordelen die, vaak onbewust, een rol spelen bij de uitvoering van hun werk".

Rutte kondigde aan dat ouders bij wie is vastgesteld dat ze door de Belastingdienst gediscrimineerd zijn, in aanmerking komen voor een extra schadevergoeding. Ook wil hij dat er een staatscommissie komt die onderzoek doet naar discriminatie en racisme door de overheid.

Schadevergoeding niet vertraagd

Voor de kerst maakte het kabinet bekend de gedupeerden 30.000 euro uit te betalen. Dat loopt volgens Rutte geen vertraging op: "Alle gedupeerde ouders die zich voor 15 februari melden, krijgen voor 1 mei uitbetaald. Als ze recht hebben op meer, zullen ze dat ook krijgen." Welke termijn daarvoor staat, kon de premier niet zeggen.

Het kabinet zegt met schuldeisers van de gedupeerde ouders in overleg te zijn. Daarmee moet voorkomen worden dat het bedrag dat de overheid ter compensatie uitkeert gelijk in de zakken van de schuldeisers verdwijnt, staat in de brief. "

Gedupeerde ouders reageerden op het kabinetsbesluit:

Rutte liet niet alleen weten dat de ouders gecompenseerd moeten worden, maar ook dat het informeren van de Tweede Kamer beter moet. Critici verweten de premier in de toeslagenaffaire de 'Rutte-doctrine', waarmee hij zou pogen vooral zo min mogelijk informatie over hoe een besluit tot stand is gekomen naar de Kamer te sturen.

Daar komt verandering in, kondigde Rutte aan. Concreet betekent het dat er elke vrijdag na de ministerraad een lijst van besluiten gepubliceerd zal worden.

Ook zullen de documenten openbaar gemaakt worden met de overwegingen die ten grondslag liggen aan de besluiten: "Aan de informatievoorziening naar de Kamer en naar journalisten zal iets fundamenteels veranderen".

Een probleem is volgens het kabinet onder meer geweest dat er niet geluisterd is naar critici: "Bij de problemen met de kinderopvangtoeslag heeft de overheid de werking van de regeling in de praktijk onvoldoende in kaart gebracht. We zijn onvoldoende in staat gebleken om te luisteren naar signalen van ouders en uit de praktijk van hulpverleners en de rechtspraak."