Robert Chesal
redacteur Buitenland
Robert Chesal
redacteur Buitenland
Het lijkt er niet op dat de Verenigde Staten een nieuwe militaire aanval plannen tegen Iran, na de Iraanse raketaanvallen van vannacht op militaire bases in Irak. Op een persconferentie zei president Trump wel dat er nieuwe, zware sancties komen tegen Iran, maar hij zei ook dat de VS klaar is "om vrede te omarmen met iedereen die het zoekt".
Bekijk hier een deel van Trumps verklaring:
Trump zei verder dat het erop lijkt dat Iran het voorlopig laat bij deze vergeldingsaanval voor de liquidatie van generaal Qassem Soleimani. Met die Amerikaanse actie, van afgelopen vrijdag, liepen de spanningen tussen de twee landen weer hoog op.
De vraag is nu: waar wil de president precies naartoe met Iran? Kijkt hij verder vooruit? We vroegen drie deskundigen naar hoe zij Trumps Iran-strategie zien.
'Het Pentagon bepaalt'
Alles wat Trump tot nu toe heeft gedaan in Iran past in een langer bestaande Amerikaanse militaire doctrine, zegt Jolle Demmers, hoogleraar Conflict Studies aan de Universiteit Utrecht. Zij ziet in Trumps besluit om Soleimani te laten liquideren een voortzetting van de tientallen jaren oude rivaliteit tussen de VS en Iran.
"Die twee landen willen allebei hun invloedssfeer zoveel mogelijk uitbreiden in het Midden-Oosten", zegt Demmers. "De VS wil Iran klein houden. Trump raakt getriggerd door de toenemende militaire en politieke invloed van Iran in buurland Irak. Hij wilde nu een signaal afgeven dat dat afgelopen moet zijn."
Trump stuurt niet aan op een oorlog, zei Demmers enkele uren voordat Trump voor de camera's kwam. "Hij is altijd bereid om terug te slaan als Iran weer iets doet, ook al loopt hij daarmee risico dat het conflict uit de hand loopt. Maar daar is hij niet op uit. De VS wil graag een ander regime in Iran, maar weet dat economische sancties voldoende zijn om Iran klein te houden." Volgens haar is Trump niet bereid om een machtswisseling militair af te dwingen, simpelweg omdat hij geen oorlog wil voeren.
Achter Trumps Iran-beleid zit de langetermijnstrategie van het Pentagon, voegt Demmers toe. Soms werken de Amerikaanse strijdkrachten tijdelijk samen met vijanden, zoals in de strijd tegen Islamtische Staat. In die strijd trokken ze op met pro-Iraanse milities. Maar als zo'n tijdelijke alliantie zijn doel heeft bereikt, blijkt snel hoe broos die is. Nu IS min of meer is uitgeschakeld, steekt de oude vijandschap tussen Iran en de VS de kop weer op.
Maximale druk
Andere analisten vinden Trumps bewegingen tegenover Iran minder rationeel. Zo wijst defensiespecialist Ko Colijn van instituut Clingendael erop dat Trump vaak overhoop ligt met zijn eigen generaals, omdat hij zijn "grillige persoonlijke interpretaties" op het officiële beleid loslaat. De president luistert niet zozeer naar het Pentagon, zegt Colijn, maar eerder naar zijn minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo.
"Vorig jaar verbond Pompeo in een toespraak twaalf voorwaarden aan het praten met Iran," zegt Colijn. "Dat noemde hij de Maximum Pressure Strategy. Dat waren allerlei militaire eisen. Iran moest afzien van de atoombom en zijn rakettenprogramma afbouwen. Later kwam daar de eis bij dat Iran zich goed zou gedragen op het vlak van de mensenrechten."
Volgens Colijn houdt Trump zich aan de lijn van Pompeo en heeft hij zo nu en dan hooguit een "strategische oprisping". "Hij wil geen oorlog. Dat is wellicht het enige dat hij in zijn zakdoek heeft geknoopt."
"Aan alles wat het Witte Huis doet, merk je dat er geen strategie is", zegt Roxane Farmanfarmaian, deskundige contemporaine politiek van het Midden-Oosten aan de universiteit van Cambridge. "Het feit dat Trump het Congres en de Iraakse autoriteiten niet van tevoren heeft ingelicht over de actie tegen Soleimani, zegt veel. Daaruit leid ik af dat dit een persoonlijke actie was, met geen plan voor wat daarna moest gebeuren."
Ook de communicatie met - en binnen - het Pentagon wijst op het ontbreken van een plan, zegt ze verder. "Er is een brief naar Bagdad gelekt waarin het vertrek van Amerikaanse troepen uit Irak werd aangekondigd. De inhoud is daarna door het Pentagon ontkend. Dat tekent een gebrek aan sturing. Dat zagen we ook toen Trump dreigde om Iraans cultureel erfgoed aan te vallen, en pas later ontdekte dat dat illegaal zou zijn."
Volgens Farmanfarmaian gaan zowel president Trump als minister van Buitenlandse Zaken Pompeo "amateuristisch" om met de situatie in Iran. "Ze hebben geen visie. Dat contrasteert scherp met hoe de Iraniërs hebben gereageerd. Gecalculeerd, ervaren en strategisch."