Waarom 'flip-flop-pragmaticus' Rutte al bijna 10 jaar premier is

• Guus Dietvorst

  Politiek redacteur

Bijna 2020 betekent bijna 10 jaar Mark Rutte in het Torentje. In oktober 2010 werd hij, toen 43, de eerste liberale premier in bijna 100 jaar. Inmiddels leidt hij zijn derde kabinet. Wat maakt dat deze VVD'er ogenschijnlijk moeiteloos door zijn premierschap fietst?

Het antwoord is eenvoudig als je het aan Sheila Sitalsing vraagt. De journalist en columnist van de Volkskrant schreef een boek over Rutte, Mark. "Hij is goed met iedereen en hij maakt zijn eigen agenda gerust ondergeschikt als dat nodig is om tot een oplossing te komen."

Die eigenschap leverde hem een aantal bijnamen op (Rubberen Rutte, Teflon Mark, de weglachpremier), en leidde er mede toe dat hij de op vier na langstzittende premier is. "Dat hij er al bijna 10 jaar zit is het gevolg van zijn pragmatisme", zegt Henri Kruithof, voormalig spindoctor van de VVD. "Voor hem staat alles in het teken van oplossingen, niet in het teken van idealen."

Zelf heeft Rutte bij herhaling gezegd geen echte visie te hebben. "Visie is als de olifant die het uitzicht belemmert", zei hij erover. En: "Als visie een blauwdruk voor de toekomst betekent, dan verzet alles wat liberaal is in mij zich daartegen."

Toch is hij niet compleet ideeënloos, zeggen beide Rutte-kenners, hij draagt ze alleen mondjesmaat uit. Ruttes economisch liberale principes zien er grofweg zo uit: de overheid is geen geluksmachine en de samenleving moet het als het even kan zelf oplossen. "Maar als het hem uitkomt, zet hij die principes heel makkelijk opzij, bijvoorbeeld in zijn tweede kabinet met de PvdA. Hij is een flip-flop, daardoor heeft hij zelden ruzie", zegt Sitalsing.

Weinig conflicten, maar door alle compromissen wordt het VVD-geluid wel vaak overstemd. Een recent voorbeeld is het invoeren van de 100 km/u-limiet. "Een rotmaatregel", zei Rutte, maar hij deed het wel. Terwijl aan het begin van Ruttes premierschap in 2011 de 130-bordjes nog met luid liberaal gejuich werden onthuld. "Je zou kunnen zeggen dat de VVD door alle compromissen een beetje is kwijtgeraakt hoe de maatschappij eruit moet zien", zegt Sitalsing.

Kruithof, die tot 2015 hoofd voorlichting van de VVD was, kijkt er wat milder tegenaan: "Rutte vindt dat hij premier is van alle Nederlanders, of in ieder geval van alle coalitiepartijen. En dat is waarom zijn partij altijd een sterke fractievoorzitter neerzet in de Tweede Kamer." Die fractievoorzitters moeten er vervolgens voor waken dat het liberale gedachtegoed niet ondergesneeuwd raakt door alle compromissen, zegt Kruithof.

Wat Rutte ook helpt is dat hij de gunfactor heeft, zeggen de twee. Hij maakt praatjes met mensen op straat, geeft twee uur per week les aan vmbo-scholieren, gaat het liefst op de fiets naar zijn werk, woont al jaren in hetzelfde bescheiden appartement, waar al heel lang dezelfde oude Saab voor de deur staat.

Dat Rutte 'zo gewoon is gebleven', is geen trucje, daar zijn de columnist en de spindoctor het over eens. Kruithof: "Hij doet zijn best om aardig te zijn, maar hij is het ook echt." Sitalsing: "Hij is sociaal heel handig, hij onthoudt je naam, wanneer je jarig bent, hoe je kinderen heten."

Die handigheid heeft Rutte ook als hij in de Tweede Kamer debatteert, ziet de columnist. "Als Kamerleden hem klem proberen te zetten, dan heeft hij altijd wel een manier om eronderuit te komen. Ik heb wel het idee dat de Kamer dat na 10 jaar een beetje zat begint te worden."

1000 euro

Zijn pragmatisme en handigheid zijn de redenen dat veel van hem af lijkt te glijden. Een toenemend aantal integriteitskwesties binnen zijn partij en de geschonden beloftes '1000 euro voor elke werkende Nederlander' en 'geen geld meer naar de Grieken' zijn hem niet fataal geworden.

"Hij kan relativeren als een echte VVD'er", heet het bij Kruithof. Sitalsing omschrijft het anders: "Hij bekent bijna nooit helemaal kleur. Politiek is dat ontzettend handig." Dat geldt bijvoorbeeld ook als er ministers of staatssecretarissen van hem sneuvelen. Menno Snel was vlak voor Kerst de tiende bewindspersoon die niet geheel vrijwillig aftrad onder Rutte. "En dat straalt dus gek genoeg niet af op hem. Terwijl Rutte de baas van het kabinet is. Hij is verantwoordelijk."

Swipe/klik hieronder door de drie kabinetten van Rutte:

Hoewel veel van hem afglijdt, kunnen beide Rutte-kenners zich toch wel mindere momenten herinneren uit Ruttes premierschap. De columnist noemt zijn eerste kabinet dat er slechts twee jaar zat: een coalitie met het CDA, gedoogd door de PVV. "Dat opportunisme om met de PVV in zee te gaan was niet uit te leggen in het buitenland", vindt Sitalsing. De constructie stortte in na de mislukte Catshuis-onderhandelingen over extra bezuinigingen.

Het geharrewar in de ambtswoning, onder leiding van Rutte, bleek uiteindelijk vooral schadelijk voor de anderen en niet voor de VVD. Bij de daaropvolgende parlementsverkiezingen verloren CDA en PVV, terwijl de liberalen juist wonnen. Sitalsing: "Ook dat gleed weer van hem af."

Kruithof noemt een recenter dieptepunt: het tóch niet afschaffen van de dividendbelasting. Dat plan uit de koker van Rutte staat in het regeerakkoord van het huidige kabinet, maar ging na veel kritiek toch niet door. Een pijnlijke nederlaag. "Hij heeft daar veel te lang aan vastgehouden. Dat was een enorme miscalculatie. Iedereen zag al dat dat niks ging worden, alleen hij nog niet."

MH17

De twee zijn het erover eens dat er één gebeurtenis is die Ruttes premierschap vooral markeert: de ramp met vlucht MH17 in 2014. "Dat heeft hem echt heel erg geraakt, verreweg het meest traumatische moment in zijn carrière", zegt Kruithof. "In alle gruwelijkheid van die gebeurtenis heeft hij toen het land verenigd", zegt Sitalising. "Hij ging toen voor in de rouw."

Of hij ons land nog veel langer zou willen voorgaan, is niet bekend, maar Kruithof en Sitalsing denken dat Rutte zijn baan maar wat graag wil houden. Zelf zegt de premier dat hij na de zomer gaat beslissen of hij bij de verkiezingen in 2021 de kieslijst van de VVD weer wil aanvoeren. "Hij grapt weleens dat hij het nog 20 jaar wil doen", zegt Kruithof. "Maar volgens mij zou hij dat echt willen."

Als Rutte het premierschap na die verkiezingen kan behouden is de kans groot dat hij de langstzittende minister-president ooit wordt. Nu is dat Ruud Lubbers met 11 jaar en 291 dagen, ruim twee jaar meer dan Rutte.

"Ik denk dat hij doorgaat omdat hij zijn baan superleuk vindt, en omdat er niet echt een opvolger klaarstaat nu Dijkhoff beschadigd is geraakt", stelt Sitalsing. "Maar hij weet heus dat hij de langstzittende kan worden, en ik denk dat hij het geweldig zou vinden om geschiedenis te schrijven."