30.000 euro voor de gouden tip, helpt dat? 'Baat het niet, dan schaadt het niet'

Het Openbaar Ministerie looft een beloning van 30.000 euro uit voor de gouden tip die leidt tot de aanhouding van de verdachte van de schietpartij in Zwijndrecht, zo werd gisteren bekend. Bij zware misdrijven als deze grijpt justitie regelmatig naar dit middel. Maar brengt zo'n beloning ook wel echt beweging in een zaak?

Steeds vaker zet het OM een beloning in om iemand op te sporen, blijkt uit onderzoek van de Open Universiteit. "Je kan zo'n beloning op twee momenten uitloven: aan het begin van een onderzoek, zoals in dit geval, of helemaal aan het eind, als een onderzoek vastloopt", zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff, die het onderzoek uitvoerde.

"Dat laatste gebeurde vroeger vaak. Bijvoorbeeld in coldcasezaken, als laatste redmiddel. Maar de laatste jaren probeert het OM ook eerder een geldbedrag uit te loven in de hoop dat mensen gaan bellen of dat er ruis ontstaat rond de verdachte, zodat er schot in de zaak komt."

Tienduizenden euro's

Van 2015 tot 2020 nam het aantal beloningen toe, van vijftig naar gemiddeld zeventig per jaar. De afgelopen jaren is het weer wat minder, in 2020 waren het er 24. Het bedrag varieert per zaak van enkele duizenden tot tienduizenden euro's.

"Een specialistisch team houdt zich daarmee bezig", zegt Brinkhoff. "Ze kijken naar andere zaken, de zwaarte van deze zaak." Een bedrag als nu in de zaak rond de fatale schietpartij in Zwijndrecht zie je volgens hem vaker. "Dit zijn wel de bedragen die je ziet bij dergelijke grote zaken."

Taghi

De hoogste beloning in een opsporingszaak was bij de zaak rond Ridouan Taghi en Saïd R. Voor informatie die leidde tot hun aanhouding werd een beloning van 100.000 euro uitgeloofd.

In andere zaken was het bedrag nog hoger, bijvoorbeeld als particulieren samen geld inzamelden, zegt Brinkhoff. Zo zette misdaadjournalist Peter R. de Vries een stichting op om een miljoen euro op te halen voor een beloning in de verdwijningszaak van Tanja Groen.

Maar hoewel er telkens duizenden euro's klaarliggen voor de gouden tipgever, worden de beloningen nauwelijks ook daadwerkelijk uitgekeerd, blijkt uit het onderzoek van Brinkhoff.

Ook het OM zegt dat het niet vaak gebeurt dat iemand recht heeft op de ingestelde beloning. Toch blijft zo'n beloning een effectief middel voor justitie. "Ook onder het motto: baat het niet, schaadt het niet", zegt een woordvoerder. "Ook als het maar in een minderheid van de zaken tot iets leidt, is dat een mooi resultaat."

Maar een gouden tip is ook niet altijd nodig, zegt onderzoeker Brinkhoff. "Zelfs als zo'n bedrag niet wordt uitgekeerd, kan het uitloven van zo'n beloning alleen al zoveel onrust creëren rond een verdachte dat het kan leiden tot bewijsmateriaal. Indirect kan het geldbedrag dan leiden tot de opsporing van iemand."

Dat geldt ook voor de voortvluchtige verdachte van de schietpartij in Zwijndrecht van afgelopen weekend. "Je brengt met het uitroepen van het bedrag een bepaald gewicht in de zaak, waardoor hij zich ook minder goed kan schuilhouden."

Direct of indirect effect

"Maakt geld mensen bereidwillig om te praten? Daar vonden we in ons onderzoek geen antwoord op", zegt onderzoeker Brinkhoff. "Andere afwegingen om te praten wegen misschien wel veel zwaarder. Het is voor iedereen een onbekend gegeven hoe goed het echt werkt."

De politie en het OM hopen er in ieder geval in de zaak van Zwijndrecht de vermoedelijke schutter mee te pakken. "Direct of indirect kan een beloning een effect hebben", zegt Brinkhoff. Sinds de bekendmaking van het bedrag zijn er zo'n 35 tips binnengekomen, wat het totaal op 135 brengt. "De komende dagen moeten uitwijzen of dat ook effect heeft op deze zaak."