Voor iedereen die nog een stemhulp gaat gebruiken, lees dit even
Je bent vast niet de enige als je vandaag, op verkiezingsdag, nog steeds niet weet op wie je moet stemmen. Sites als StemWijzer en Kieskompas - die je met dertig stellingen enige richting kunnen geven - zullen opnieuw een bezoekerspiek zien. Maar als je straks nog zo'n online stemhulp gebruikt, doe je er goed aan een paar valkuilen in het achterhoofd te houden.
Neem een stelling als: vervuilende auto's moeten geweerd worden uit de binnenstad. Vanwege het woordje 'vervuilende' zijn mensen eerder geneigd 'eens' te klikken. Zeker als hierbij ook werd genoemd dat dit een milieukwestie is, concludeerde Jasper van de Pol (UvA) in zijn proefschrift. Zo'n 33.000 mensen beantwoordden een vragenlijst over het gebruik van een stemwijzer tijdens de vorige raadsverkiezingen.
Vertekend beeld
"Ons team vond in twee experimenten een klein, maar niet verwaarloosbaar effect. Tegenstrijdig genoeg zijn mensen het vaker oneens als een stelling gaat over iets verbieden dan dat ze het eens zijn met iets toestaan." Volgens Van de Pol is dat een automatisch, psychologisch mechanisme.
"Het is een voorbeeld van hoe stemhulpadvies vertekend kan worden door een besluit van de bouwer." Dat begint volgens de politiek communicatiewetenschapper al bij de selectie van onderwerpen voor de stellingen.
Zoiets is volgens Van de Pol ook vrijwel onmogelijk te voorkomen. Want de stemwebsite moet een lange reeks ingewikkelde politieke kwesties ophakken tot een paar zinnen. "Je kunt niet verwachten dat mensen zich inlezen in alle verschillende typen motoren", verwijst hij naar het voorbeeld over vervuilende auto's.
Een maand geleden maakten we een uitlegvideo over hoeveel gemeenten een kieshulp hebben:
Het versimpelen van thema's die spelen in een gemeente is juist ook de kracht van digitale stemhulp. Je wordt volgens Van de Pol in sneltreinvaart bijgepraat over de belangrijkste kwesties. "En als je de toelichting van de partijstandpunten doorleest, heb je een mooi overzicht waarom iedereen voor of tegen is."
Die laagdrempeligheid lijkt geen overbodige luxe. De opkomst bij de raadsverkiezingen in 2014 was met 54 procent immers de laagste ooit. "Veel kiezers zijn de weg kwijt in het politieke landschap van de gemeentes", zegt Marcel Boogers, hoogleraar innovatie en regionaal bestuur aan de Universiteit Twente.
Volgens hem worden stemhulpsites massaal gebruikt om erachter te komen waar nieuwe, lokale partijen voor staan. En dat weten de lokale politici ook.
Boogers vreest dat partijen hun programma's speciaal voor stemadvieswebsites zo aantrekkelijk mogelijk presenteren. "Hier wordt de verkiezingsstrijd ook gevoerd, hoe onafhankelijk de stemhulpen ook zijn."
Drie keer rechts, drie keer links
Maar dat weet een website zoals Kieskompas natuurlijk ook, zegt André Krouwel. Hij is politicoloog en een van de oprichters van die site. "Wij zijn allemaal wetenschappers en onderzoeken hoe we zo neutraal mogelijk kunnen zijn. Want alle stellingen hebben vanzelfsprekend een politieke lading."
Krouwel geeft een simpel voorbeeld hoe Kieskompas in balans probeert te blijven. "Drie keer iets 'rechts' te stellen en drie iets 'links'. Twee keer een stelling om de belasting op iets te verhogen en twee keer om het juist te verlagen." Aan het einde van de rit krijgt de kiezer te zien waar hij staat in het politieke speelveld. Als een stipje op de assen links-rechts en conservatief-progressief. Daarna is het aan de kiezer om zich er verder in te verdiepen, benadrukt Krouwel.
Wat hebben partijen gepresteerd?
Want de stem- en kieswijzers richten zich, althans op gemeentelijk niveau, alleen op de plannen voor de komende vier jaar. Of een partij eerdere beloftes heeft gebroken, komt niet aan bod. "Er zit geen element van afrekening in over wat de partijen hebben gepresteerd", zegt Van de Pol.
Toch valt er volgens de communicatiewetenschapper veel meer voor dan tegen het gebruik van stemhulpwebsites te zeggen. "Het is een goed instrument om jezelf snel te informeren over welke kwesties belangrijk zijn in jouw gemeente."
Zijn belangrijkste advies: mensen moeten vooral blijven nadenken.
