De Europese Unie wordt verbouwd en dat gaat anderhalf jaar duren
De EU moet er over anderhalf jaar behoorlijk anders uitzien. Minder sociaal onrecht, een sterkere euro, meer defensiesamenwerking en wellicht een uitbreiding van het aantal leden. Dat is het idee achter een serie toppen, waarvan vandaag de eerste is in het Zweedse Göteborg.
Het wordt een keer geen crisismanagement, maar een zorgvuldig geplande, langdurige verbouwing. Dat is tenminste de bedoeling van de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk. Hij plande de toppen die Europa moeten veranderen. De laatste is pas midden 2019 in het Roemeense Sibiu.
Vrijwel elk denkbaar onderwerp komt voorbij op de geplande topbijeenkomsten. Van migratie tot de euro en van defensie tot sociale zekerheid. Tusk: "We moeten oplossingen vinden voor de echte problemen van onze inwoners. Die maken zich zorgen over veiligheid, migratie en werkloosheid."
Grote plannen zijn er meer dan genoeg. De Franse president Macron wil een aparte begroting voor de eurozone met een eigen minister van Financiën. Ook wil hij een Europese militaire interventiemacht, die zelfstandige beslissingen kan nemen. Ook commissievoorzitter Juncker wil de EU meer militaire slagkracht geven en een meer sociaal beleid vanuit Brussel.
Slagingskans?
Grootse plannen dus, maar hebben ze enige kans van slagen? Veel Brusselse waarnemers vrezen van niet.
"De verschillen van mening zijn binnen Europa veel te groot", zegt Pieter Cleppe van denktank Open Europe. "Er worden alleen grote stappen gezet als men echt aan de rand van de afgrond staat. Dat zag je bijvoorbeeld in de eurocrisis van de afgelopen jaren. Er werd pas een bankenunie opgezet toen Spaanse banken failliet dreigden te gaan en de rest van de EU mee konden sleuren."
Als zo'n crisis er niet is, is er altijd wel een land dat de macht niet uit handen wil geven en tegen vergaande voorstellen stemt, verwacht Cleppe.
Wat Europa op sociaal vlak gaat doen, is bescheiden.
Luuk van Middelaar, schrijver van het boek De nieuwe politiek van Europa, werkte jaren voor de vorige voorzitter van de Europese Raad, Herman Van Rompuy. Hij had vijf jaar geleden een soortgelijk plan.
Van Middelaar: "Daar is toen niet heel veel van terechtgekomen. Je kunt nu wel besluiten dat je het volgend jaar over bepaalde zaken gaat hebben, maar als er dan een acute crisis tussendoor komt, dan praat je uiteindelijk toch over die crisis."
Toch is Van Middelaar positief over het plan van Tusk. Het heeft wel degelijk zin om een langetermijn-strategie te ontwikkelen voor de EU, zag hij. "Halverwege 2012 zei Van Rompuy: we gaan over anderhalf jaar een top besteden aan het Europese defensiebeleid. Dat leidde ertoe dat iedereen daarover begon te praten. Ministeries, denktanks, de Europese Commissie. Uiteindelijk hebben de regeringsleiders het misschien maar een uurtje over defensie gehad, maar er was wel van alles in gang gezet."
Laatste kans
Dit is ook wel het moment om nieuwe plannen in gang te zetten. Het voelt als een laatste kans voor de EU. Nu er in de grote Europese landen pro-EU-regeringen zitten, kan Brussel nog één keer laten zien dat het Europese project meerwaarde heeft. Vooral de gewone Europeaan moet gaan voelen dat de EU er voor hen is. Lukt het nu niet, dan is de kans groot dat bij de volgende verkiezingen de EU-kritische partijen de macht alsnog overnemen.
Bovendien zitten binnen de EU heel veel onderwerpen 'vast', zoals dat in Brussel wordt genoemd. Voorbeeld: er liggen tientallen voorstellen van de Europese Commissie om Europa digitaal sterker te maken, maar de ministers van de lidstaten willen die plannen maar niet goedkeuren. Rutte: "We gaan een aantal van de onderwerpen die al lang vastzitten naar het niveau van de leiders toetrekken, om te kijken of wij een oplossing kunnen vinden. Dan kunnen er ook meerdere onderwerpen tegelijk op tafel liggen en dan kun je uitruilen maken tussen die onderwerpen."
De toppenreeks begint vandaag met een top over sociaal beleid. Het is vooral voor commissievoorzitter Juncker een belangrijk onderwerp. Hij wil dat de EU niet alleen bekend staat als een economische unie. Gewone mensen moeten ook de voordelen van de EU inzien en bescherming krijgen vanuit Brussel.
Als we het in 2018 niet doen, dan zal het allemaal weer vijf jaar stil liggen.
Toch verwachten Van Middelaar en Cleppe weinig van de eerste top uit de reeks. Cleppe, zelf Belg: "Zelfs binnen België hebben we grote moeite om één sociaal beleid voor Vlaanderen en Wallonië te maken, omdat de verschillen zo groot zijn. Dan is dat binnen de EU helemaal moeilijk." Van Middelaar: "Uitkeringen en pensioenen zijn toch vooral nationaal georganiseerd. Dat zal ook zo blijven. Wat Europa op sociaal vlak gaat doen, is bescheiden."
Van Middelaar verwacht meer van de toppen over defensie en over de eurozone. In december is er voor het eerst sinds lange tijd een top over de gemeenschappelijke munt. "Daar zullen toch wel besluiten genomen worden die echt een impact hebben op de toekomst. Duitsland en Frankrijk willen beide de eurozone verder versterken en Duitsland gunt de Franse president Macron iets op dit vlak. Misschien wel die minister van Financiën voor de eurozone. December komt wellicht nog te vroeg, want dan is er nog geen nieuwe Duitse regering, maar toch wel snel daarna."
Volgend jaar is er eindelijk eens een jaartje zonder verkiezingen in de bepalende EU-landen. Vooral de Franse president Macron hoopt dat het leidt tot een grote sprong voorwaarts. "2018 is een heel belangrijk jaar", zei hij op één van de vorige toppen. "Als we het in 2018 niet doen, dan zal het allemaal weer vijf jaar stil liggen."
