Voor de 70e keer Koninkrijksdag, wat wordt er gevierd?

• Joëlle van Loo

70 jaar geleden tekende koningin Juliana het document dat boven de Nederlandse grondwet staat: het Statuut. Op de eilanden werd daarom gisteren Koninkrijksdag gevierd, in Nederland hangt vandaag de vlag uit. Wat gebeurde er op die dag in 1954 en waarom wordt het gevierd?

Met Juliana's handtekening in de Ridderzaal ontstonden 'de Nederlandse Antillen' en kwam het koloniale gezag over de Caribische eilanden ten einde. Het Koninkrijk telt nu, in 2024, vier landen: Aruba, Sint-Maarten, Curaçao en Nederland.

Tegenwoordig bepaalt het Statuut nog veel: daarin staat dat deze landen staatkundig gezien "gelijkwaardig zijn en elkaar helpen".

Onbekend

"Maar het is nog altijd een onbekend document in het hele Koninkrijk", zegt Curaçaos oud-parlementariër en oud-minister van Onderwijs, Wetenschap, Sport en Cultuur Omayra Leeflang. Dat kun je mensen niet kwalijk nemen, zegt ze, omdat het in het "dagelijks leven nauwelijks naar voren komt en de kennis erover vervaagt".

Marcel Daniëls is docent Koninkrijkszaken aan de Haagse Hogeschool en merkt dat ook. "Iedereen kent de Grondwet, maar ik vraag me af hoeveel mensen het Statuut kennen. En als ze het wel kennen, is er nog de vraag of ze weten wat het betekent", zegt hij.

Dat het Statuut volgens zowel Leeflang als Daniëls relatief onbekend is, betekent niet dat het niet ter discussie staat. Ze noemen beiden het "democratisch tekort" als groot punt van kritiek.

Democratisch tekort

Daniëls legt uit dat de Koninkrijksregering het Koninkrijk bestuurt. Die bestaat uit zestien ministers uit Nederland en drie gevolmachtigde ministers van de eilanden.

De gevolmachtigde ministers zijn altijd in de minderheid als het op stemming aankomt, benadrukt Daniëls. "En als er sprake is van slecht bestuur, kan het Koninkrijk- in de praktijk Nederland - wel ingrijpen op de eilanden, maar andersom gaat dat niet", zegt hij. Dat komt door de manier waarop de stemmen zijn verdeeld.

Leeflang vindt daarom dat Nederland een grote verantwoordelijkheid draagt. "Nederland kan heel veel verpesten als ze geen rekening houden met de eilanden, ook binnen dit kader."

In oktober gaf de Raad van State een advies over gelijkwaardigheid binnen het Koninkrijk, omdat het "Statuut met een hedendaagse bril" bekeken moet worden. Daarin stond onder meer dat de eilanden het recht zouden moeten krijgen om te stemmen voor de Tweede Kamer.

Elkaar kennen

Daniëls vindt dat er in het onderwijs nog stappen gezet kunnen worden, "want we kunnen het alleen over gelijkwaardigheid hebben als je elkaar ook daadwerkelijk kent". Hij vindt dat het Nederlandse onderwijs daarin tekortschiet: "kinderen op de eilanden weten enorm veel over Nederland, maar andersom leren we hier weinig tot niks over de eilanden".

Volgens Daniëls is het belangrijk dat jongeren die nu aan het studeren zijn dat wel leren. "Over tien jaar zitten zij op een plek waar ze beslissingen zullen nemen. Dan moeten ze weten hoe het Koninkrijk eruitziet en dat de omstandigheden daarbinnen heel verschillend zijn".

Dat vindt hij naar eigen zeggen vooral omdat er een gezamenlijke geschiedenis is.

Kracht

Op de eilanden leidt het 70-jarige document tot verdeeldheid, ziet Leeflang. Sommige mensen vinden dat Nederland nog te veel bepaalt voor de eilanden en verbinden dat met het koloniale verleden.

Zo ziet Leeflang dat zelf niet. Volgens haar is het Statuut een van de "grootste mijlpalen in de emancipatie" omdat het "officieel een einde maakte aan het koloniale bestuur". Door bijvoorbeeld het gedeelde Nederlanderschap "is er meer dat ons bindt, dan dat ons scheidt", zegt ze.

"Maar", voegt ze eraan toe, "we moeten erkennen dat de landen gelijkwaardig zijn, maar niet gelijk". Volgens haar zijn er problemen die de eilanden niet alleen kunnen oplossen. "Door het Statuut kunnen we hulp vragen, dat vind ik de kracht ervan." Ze noemt de nabijheid van het politiek instabiele Venezuela en klimaatverandering als voorbeelden.

Wel vieren

Zelf vieren Daniëls en Leeflang allebei Koninkrijksdag. Leeflang gaat met studenten naar het Gouverneurshuis op Curaçao. Dat is voor de gelegenheid opengesteld voor bezoekers.

Daniëls viert het deze donderdag, met studenten van de minor Koninkrijkszaken. Op de Haagse Hogeschool worden dan workshops gegeven, lezingen gehouden en is er muziek. Hij nodigt iedereen uit die zich nog wil verdiepen in 'het Koninkrijk'.