Kans op berechting Netanyahu lijkt klein, maar arrestatiebevel is harde klap voor Israël

• Eliane Lamper

  redacteur Buitenland

De Israëlische premier Netanyahu komt met het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof (ICC) in hetzelfde rijtje te staan als de Russische president Poetin en de Sudanese oud-president Bashir. Het is voor het eerst dat het Strafhof een democratisch gekozen leider vervolgt voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Hoewel de kans klein is dat Netanyahu berecht zal worden voor zijn rol in de Gaza-oorlog, heeft de premier nu veel minder bewegingsvrijheid. Door het bevel zijn landen die het statuut van Rome hebben ondertekend, de basis van het ICC, verplicht om de premier te arresteren als hij op hun grondgebied zou komen. Het gaat om 124 landen, waaronder alle landen van de Europese Unie.

Met het bevel loopt Israël internationaal aanzienlijke reputatieschade op, zegt Erwin van Veen, conflictonderzoeker en Midden-Oostendeskundige aan Instituut Clingendael. "Israël laat zich erop voorstaan bij de westerse wereld te horen, die in grote mate het ICC erkent, dus dit zal hard binnenkomen." In Israël worden de bevelen afgedaan als "absurde en valse beschuldigingen".

Blokkeren van hulp

Het arrestatiebevel komt niet onverwacht. In mei diende hoofdaanklager Karim Khan een verzoek in om arrestatiebevelen uit te geven voor Netanyahu, Gallant en drie leiders van Hamas. In de tussentijd diende Israël een bezwaar in om een bevel van tafel te krijgen, maar zonder resultaat. Na maanden van onderzoek kwam het hof tot dit besluit.

Het tegenhouden van humanitaire hulp staat centraal, blijkt uit het bevel. Het hof ziet genoeg reden om Netanyahu en Gallant, die tot voor kort minister van Defensie was, daarvoor te vervolgen. De leiders zouden Palestijnse burgers bewust essentiële levensbehoeftes hebben onthouden. Het gebrek aan water, voedsel en medicijnen heeft geleid tot "de dood van burgers, onder wie kinderen, door ondervoeding en uitdroging".

Door de grote voedseltekorten staan Palestijnen in Gaza uren in de rij voor een maaltijd:

Al meer dan een jaar is de Gazastrook belegerd, de elektriciteit is afgesloten en er komt maar weinig brandstof binnen, wat "ernstige impact" heeft gehad op medische hulp in ziekenhuizen. Het hof denkt dat daar geen militaire rechtvaardiging voor is. Door hulporganisaties en de VN werd Israël eerder al beschuldigd van het inzetten van honger als oorlogswapen. Israël heeft dit altijd ontkend.

Met het bevel stapelen de beschuldigingen zich steeds verder op, ziet Van Veen. Volgens hem is het evident dat Israël het internationaal recht schendt. "Dat is goed gedocumenteerd in Gaza, maar het is een grote stap van het ICC om daadwerkelijk een bevel uit te vaardigen". De onderzoeker noemt onder meer disproportioneel geweld, verwoesting van infrastructuur en grootschalige zuivering in het noorden.

De vele bombardementen op Gaza worden niet genoemd door het hof. "Een aanzienlijk deel van de bombardementen zullen oorlogsmisdaden zijn, maar Israël kan zich nog verschuilen achter een militair doel", zegt Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. "Dat kan niet bij het onthouden van hulp aan de burgerbevolking, daar is geen excuus voor."

Zeker tientallen kinderen zijn omgekomen door ondervoeding, zoals in het Kamal Adwan-ziekenhuis:

Naast Netanyahu moeten volgens het hof ook oud-defensieminister Gallant en Hamas-leider al-Masri, die bekendstaat als Deif, vervolgd worden. Hamas-leiders Haniyeh en Sinwar zijn inmiddels door Israël gedood. Deif zou ook gedood zijn, maar het hof kan dit niet zelf bevestigen. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor onder meer moord, uitroeiing en verkrachting door Hamas op 7 oktober vorig jaar.

Westerse steun

Met de arrestatiebevelen kan Israël internationaal verder geïsoleerd komen te staan, maar het is de vraag of westerse bondgenoten in hun beleid een koerswijziging zullen inzetten. De Verenigde Staten, die het ICC niet erkennen, keurt de bevelen tegen Netanyahu en Gallant af. Tijdens de eerste termijn van Trump werden sancties ingesteld tegen het hof, er is kans dat dat nu opnieuw gebeurt.

Buitenlandminister Veldkamp zegt het besluit van het ICC "in principe" uit te voeren als Netanyahu naar Nederland zou reizen. Maar het brengt Nederland wel in een lastige situatie als gastland van het Strafhof, zegt Sluiter. "Nederland zal Israël waarschijnlijk willen blijven steunen, ook al zijn er steeds meer bewijzen en oordelen die de misdaden van Israël aantonen."

Genocidezaak

De arrestatiebevelen staan los van de aanklacht van Zuid-Afrika dat Israël genocide pleegt in Gaza. Die rechtszaak loopt bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag, dat zich buigt over geschillen tussen staten. In een tussenvonnis oordeelde dat hof dat Israël er alles aan moet doen om genocide te voorkomen, een definitieve uitspraak zal nog jaren op zich laten wachten.