'Nederland snakt naar plekken waar de rivier kan overstromen'
Charlotte Klein
redacteur Klimaat
Charlotte Klein
redacteur Klimaat
De Nederlandse rivierendelta wordt door menselijk ingrijpen in combinatie met klimaatverandering steeds kwetsbaarder voor onomkeerbare veranderingen. Dat concluderen drie onderzoekers van de Wageningen Universiteit in een onderzoek naar 47 rivierdelta's wereldwijd.
Het heeft ermee te maken dat de ruimte van de rivieren in Nederland en onze buurlanden wordt ingeperkt en de aanvoer van zand en slib wordt tegengehouden door dammen. De kwetsbaarheid wordt verder vergroot door hevigere stormen, regenval en een stijgende zeespiegel - allemaal gevolgen van klimaatverandering.
Het kan ertoe leiden dat er kantelpunten bereikt worden, waarna de verandering omkeren zo goed als onmogelijk is. De onderzoekers pleiten ervoor natuurlijke oplossingen te vinden, waarbij de rivier meer zijn loop houdt.
"Wereldwijd worden rivieren steeds meer onderbroken en ingeperkt, terwijl overstromen voor zowel rivieren als de bodem eromheen juist heel belangrijk is", stelt Delta-professor Ton Hoitink.
Op deze gedraaide kaart van Nederland is duidelijk het deltagebied in Nederland te zien:
Bij rivieren en delta's hebben de wetenschappers vier soorten kantelpunten uitgelicht. Zo kan een rivier van loop veranderen, wat gebeurde in de Gangesdelta in Bangladesh. Na hevige regenval trad de rivier buiten zijn oevers en sindsdien stroomt de Ganges op een andere plek.
Een ander kantelpunt kan bereikt worden door het vertroebelen van water. Als er door verdieping van de vaarweg en landwinning steeds meer slib in een rivier terechtkomt, kan er een soort dikke drab ontstaan waarin niets meer kan leven. Zo'n ecologische ramp vond al eens plaats in de rivier de Eems in Duitsland.
Het verdrinken van kwelders is een ander kantelpunt. Een kwelder, ook wel schor of zoutmoeras genoemd, is een stuk begroeid land vlak bij zee. Deze kwelders beschermen de kust, maar komen in gevaar door een te snelle zeespiegelstijging. Hierdoor komt een kwelder te vaak onder water te staan, waardoor vegetatie sterft die zand en slib vasthoudt.
Bangladesh en Nederland zijn eigenlijk jaloers op elkaar.
Een risico voor Nederland is het 'badkuip-kantelpunt'. In een ideale situatie voert een rivier zand en slib aan, waardoor een bodem niet inzakt maar gelijk blijft. Maar door het aanleggen van dammen en het beperken van ruimte door bijvoorbeeld landbouw of woningen, stromen steeds minder deltagebieden regelmatig onder.
Dit 'badkuip-effect' speelt al in Zeeland waar de bodem inzakt terwijl de zeespiegel stijgt. Uiteindelijk zullen alsmaar hogere dijken steeds meer op de proef worden gesteld.
"Het zijn allemaal voorbeelden van kantelpunten waar door menselijk ingrijpen de rivieren en delta's kwetsbaar zijn geworden. Hevige stormen, regenbuien en zeespiegelstijging - veroorzaakt door klimaatverandering - leiden tot een versterkend effect", zegt fysisch oceanograaf Roeland van de Vijsel, "Aangezien het grootste deel van de steden in de wereld in kustgebieden ligt, is het cruciaal hier meer over te leren en besluiten te nemen."
Vier soorten kantelpunten in beeld:
Volgens Hoitink zijn Bangladesh en Nederland eigenlijk jaloers op elkaar. "In Bangladesh wensen ze Deltawerken die hun inwoners beschermen tegen overstromingen. Nederland snakt naar plekken waar de rivier kan overstromen." Zo wordt het Nederlandse Ruimte voor de Rivier-programma als een succes gezien. Hierbij zijn gebieden aangewezen die af en toe onder water komen te staan.
Geen heilige huisjes meer
In Zeeland, waar sinds de Watersnoodramp van 1953 het water door middel van dijken zoveel mogelijk buiten wordt gehouden, is volgens Hoitink het praten over een wisselpolder niet meer taboe. Dat is een gebied waar af en toe water binnen de dijken wordt gelaten om slib achter te laten. Op die manier wordt het inzakken van het land binnen de dijken tegengehouden.
"Het is belangrijk dat er geen heilige huisjes meer zijn als het aankomt op waterbeheer", zegt Hoitink. "Kantelpunten in rivieren moeten we zoveel mogelijk voorkomen, want er is geen weg terug. De Afsluitdijk, Deltawerken, rivierhuishouding: alles moeten we kritisch bekijken. Dan kunnen we naar een situatie waar zowel mens als natuur het meeste baat bij hebben."