Stikstofzaak Greenpeace tegen Staat: dwingt rechter minister om meer te doen?

• Sarah Bürmann

  redacteur Binnenland

In de rechtbank van Den Haag buigen rechters zich over de stikstofzaak van Greenpeace tegen de Staat. De milieuorganisatie eist dat de overheid de stikstofneerslag op de meest kwetsbare natuur snel en drastisch naar beneden brengt. Het is om meerdere redenen een spannende zaak, vinden experts met wie de NOS sprak.

Milieuorganisaties voeren al jaren rechtszaken over stikstof tegen verschillende overheden. Dat soort zaken gaat altijd over een of meer specifieke vergunningen, maar Greenpeace wil nu dat de rechter een uitspraak doet over het stikstofbeleid als geheel. Daarmee doet de zaak denken aan de klimaatzaak van Urgenda, waarin de rechter de Staat verplichtte om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.

Greenpeace maakt zich zorgen over verschillende soorten beschermde natuur die volgens wetenschappelijk onderzoek door langdurige overbelasting onherstelbaar beschadigd raken. "We zitten in de hoogste alarmfase voor de natuur in Nederland", zegt Greenpeace-directeur Andy Palmen. Daarom wil de milieuorganisatie de overheid dwingen om met concreet beleid te komen.

Omdat sommige soorten natuur zwaarder onder druk staan dan andere, wil de milieuorganisatie dat de overheid de meest ongezonde natuur als eerste verbetert. Die eisen gaan verder dan de Nederlandse stikstofdoelen.

Het vorige kabinet kwam met stikstofbeleid en een fonds van 24 miljard euro om het stikstofprobleem op te lossen, maar uit onderzoek bleek dat de maatregelen te weinig opleverden om de Nederlandse stikstofdoelen te halen. Maar waar het vorige kabinet nog iets van beleid had om zich bij de rechter te verdedigen, staat de landsadvocaat nu met vrijwel lege handen, zegt Greenpeace. "Ondanks de urgentie heeft het kabinet bijna alle plannen van het vorige kabinet van tafel geveegd en het geld dat gereserveerd was om boeren te helpen geschrapt." In plaats van de 24 miljard werd 5 miljard euro uitgetrokken om de doelen te halen.

Minister Wiersma weerspreekt dat de stikstofplannen zijn weggegooid. "De provincies hebben dit jaar nog 2 miljard gekregen om uitvoering te geven aan maatregelenpakketten." Ze denkt dat de rechter dat zal meewegen "Dit kabinet is bovendien van plan om extra stappen te zetten, en dat zullen we dinsdag zeker toelichten in de rechtszaal", laat een woordvoerder van het ministerie weten. Wat die stappen precies zullen zijn is nog onduidelijk.

'Slechts een voornemen'

Of de rechter daardoor anders naar de zaak zal kijken, is nog maar zeer de vraag, denken experts. "Meer dan een voornemen van de minister is het niet", zegt Rogier Kegge, universitair docent bestuurs- en omgevingsrecht aan de Universiteit Leiden. Ook Ralph Frins, universitair hoofddocent omgevingsrecht aan de Tilburg University, wijst daarop. Om de rechter te overtuigen, is een plan met concrete maatregelen nodig die zekerheid geven dat de uitstoot omlaaggaat, zegt hij.

De eisen van Greenpeace gaan een stuk verder dan de stikstofdoelen uit de Nederlandse wet, die de milieuorganisatie als "absolute ondergrens" beschouwt. Toch is het volgens experts niet ondenkbaar dat de rechter daaraan tegemoetkomt. Dat komt doordat Nederland zich moet houden aan Europese natuurbeschermingsregels. Daarin staat dat de natuur in beschermde Natura 2000-gebieden niet mag verslechteren, zegt Frins. "Uit zogenoemde natuurdoelanalyses volgt juist dat veel gebieden (dreigen te) verslechteren. In dat geval moet je direct optreden."

Toch zijn er ook experts die betwijfelen of Greenpeace' eisen zullen worden toegekend. "Dat de minister even de stekker uit de maatregelen getrokken heeft, helpt bij de rechter niet", stelt Chris Backes, hoogleraar omgevingsrecht aan de Universiteit Utrecht, "maar dat neemt niet weg dat de eisen zoals ze geformuleerd zijn deels niet makkelijk toewijsbaar zijn."

De milieuorganisatie probeerde het kabinet afgelopen zomer al via een kort geding te dwingen om meer te doen om het stikstofprobleem op te lossen. De rechter erkende dat de overheid te weinig doet om het stikstofprobleem op te lossen, maar kende de vorderingen van Greenpeace in die spoedprocedure niet toe. De uitspraak van de rechtszaak wordt begin volgend jaar verwacht.