'Gevolgen voor Hamas beperkt, maar liquidatie laat spanning in regio verder oplopen'

Ismail Haniyeh was de meest zichtbare leider van Hamas, en al decennia lang verbonden aan de organisatie. Het kopstuk werd vannacht in de Iraanse hoofdstad Teheran geliquideerd door Israël, hoewel dat land de verantwoordelijkheid voor de aanslag niet heeft opgeëist.

De politiek leider, die al jaren in Doha woonde, stond bekend als een relatief meer gematigd figuur binnen Hamas. Hij was een belangrijke diplomatieke speler in de onderhandelingen over de oorlog in Gaza en de beëindiging daarvan. Die onderhandelingen zitten al lange tijd vast en deze liquidatie zal het niet makkelijker maken.

Al maanden onderhandelen Hamas en Israël over een staakt-het-vuren en de vrijlating van gijzelaars, maar ze kunnen het niet met elkaar eens worden. Dat doen ze onder leiding van Qatar. De premier van dat land vroeg zich vandaag af "wat er te bemiddelen valt als de ene partij de onderhandelaar van de andere kant liquideert".

Kopstukken opsporen

Voor Hamas als organisatie zal de liquidatie minder gevolgen hebben, denkt Hamas-kenner en islamoloog Joas Wagemakers van de Universiteit Utrecht. "Hij was het gezicht naar buiten toe, maar kan als hoofd van het politieke bureau wel vervangen worden. Hij had voor Hamas verder weinig symbolische en charismatische waarde."

De leiders die een grotere stempel op Hamas drukken zijn Yahya Sinwar en Mohammed Deif, de politieke en en militaire leiders van Hamas in de Gazastrook. Zij nemen eigenstandig beslissingen en beiden opereren buiten het zicht; ze worden gezien als het brein achter de grote terreuraanslag op Israël van 7 oktober.

Premier Netanyahu heeft na die dag gezworen om alle Hamas-leiders op te sporen en te doden. In januari werd kopstuk al-Arouri gedood in Beiroet. Maar na tien maanden oorlogsvoering is het nog niet gelukt om Sinwar en Deif uit te schakelen. Deze maand nog probeerde het leger bij een zware aanval om Deif te doden.

In tegenstelling tot Deif en Sinwar stond Haniyeh niet bekend als een hardliner binnen Hamas. "Hij wilde Hamas politiek gezien in een zo goed mogelijk daglicht zetten", zegt Omar Dweik, onderzoeker en Midden-Oostenkenner aan de Universiteit Tilburg. "Zijn dood zal de harde kern mogelijk alleen maar sterker maken."

Hoewel Haniyeh net als andere leden binnen Hamas gelooft in de gewapende strijd tegen Israël en de aanslag van 7 oktober prees, "volgde hij meer de lijn van tot politieke oplossingen komen", aldus Wagemakers. Zo was Haniyeh een voorstander van meedoen aan de verkiezingen in Gaza en werd hij daar premier.

Hoe sterk is Hamas en welke ideologie heeft de beweging? Bekijk deze explainer:

Bovendien was Haniyeh belangrijk in het smeden van een eenheid van Palestijnse partijen. Vorige week was hij nog in China om een overeenkomst te sluiten, onder meer met grote rivaal Fatah, de belangrijkste politieke partij op de bezette Westelijke Jordaanoever. "Dit kan ook een poging zijn van Netanyahu om te voorkomen dat er Palestijnse politieke eenheid ontstaat", zegt Dweik.

Haniyeh was een populaire politicus onder veel Palestijnen in zowel Gaza als de Westelijke Jordaanoever. Hij was geliefder dan de huidige president Abbas, die zeer impopulair is, en politiek leider Sinwar. In meerdere steden op de Westoever gingen inwoners vandaag de straat op om hun steun te betuigen aan Haniyeh.

Oplopende spanningen

Israël heeft het gebruik om aanslagen niet op te eisen, en ook dit keer blijft het stil vanuit het land. De liquidatie van Haniyeh past in een lange geschiedenis van Israël die via de geheime dienst politieke vijanden heeft geliquideerd, vaak ook in het buitenland. Gisteren nog werd een hoge commandant van Hezbollah in Beiroet gedood.

Voor de aanslag op Haniyeh heeft Israël gekozen voor een zeer symbolische plek, in de Iraanse hoofdstad Teheran. Daarmee deelt het ook een zware klap uit aan het Iraanse regime, Israëls aartsvijand. Iran steunt groeperingen als Hezbollah in Libanon en de Houthi's in Jemen, die geregeld aanvallen op Israël uitvoeren.

Met de liquidatie van Haniyeh zullen de spanningen in het toch al gespannen Midden-Oosten verder oplopen. Iran zegt wraak te willen voor de aanslag op zijn grondgebied en "de plicht te hebben" om Haniyeh's dood te vergelden, maar heeft naar eigen zeggen niet de intentie om te escaleren.

De Israëlische minister van Defensie Gallant zei dat zijn land niet uit is op een escalatie, maar dat Israël op alles is voorbereid.