Geen dwangsom voor Staat om verbod op leveren F-35-onderdelen aan Israël
Er is geen reden om de Nederlandse Staat een dwangsom van 50.000 euro op te leggen voor elke dag dat er alsnog in Nederland gemaakte F-35-onderdelen in Israël terechtkomen. Dat heeft de rechtbank in Den Haag bepaald in een kort geding tegen de Staat, aangespannen door mensenrechtenorganisaties Oxfam Novib, Pax Nederland en The Rights Forum.
In februari oordeelde het gerechtshof dat Nederland moet stoppen met de uitvoer van F-35-onderdelen naar Israël, omdat er volgens het hof "een duidelijk risico bestaat" dat Israël met de F-35-toestellen (ook bekend als Joint Strike Fighter) "ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht" pleegt in de Gazastrook.
Het arrest week af van een eerder vonnis van de rechtbank in Den Haag, dat bepaalde dat de leveringen wel konden doorgaan. De Staat is in cassatie gegaan tegen de uitspraak van het hof, maar mag tot het oordeel van de Hoge Raad geen onderdelen leveren.
Alternatieve manieren
Na de uitspraak van het gerechtshof werd de rechtstreekse export vanuit het Europese distributiecentrum in Woensdrecht naar Israël gestopt. Maar in maart meldde de NOS op basis van interne documenten van het ministerie van Buitenlandse Zaken dat Nederland zocht naar alternatieve manieren om F-35-onderdelen aan Israël te leveren, bijvoorbeeld via andere landen zoals de VS.
Dat leidde tot een kort geding: Oxfam Novib, Pax Nederland en The Rights Forum vonden dat Nederland het exportverbod niet naleefde. Maar de rechter in Den Haag zegt dat dit niet kan worden geconcludeerd op basis van het arrest van het hof.
Het hof oordeelde enkel over de rechtstreekse leveringen, zegt de rechter in het vonnis, en niet over bijvoorbeeld leveringen via de pool met F-35-reserveonderdelen vanuit de VS (de zogenoemde Global Spares Pool). Verder is volgens de rechter in het kort geding niet gebleken dat de Staat de veroordeling van het hof "niet nakomt of de intentie heeft of lijkt te hebben deze niet na te zullen komen".
Pool met reserveonderdelen
In stukken die door de Staat werden ingebracht bij het kort geding erkende de Staat dat de VS in Nederland geproduceerde straaljageronderdelen doorvoert naar andere landen via de pool met reserveonderdelen. Ook Israël put uit die pool.
Maar volgens Nederland is het niet mogelijk afspraken te maken om te voorkomen dat de onderdelen via een omweg in Israël terechtkomen. Zo zouden de onderdelen uit Nederland niet van onderdelen uit andere landen te onderscheiden zijn. Rolien Sasse van Pax zei eerder tegen NRC dat de Staat met het stoppen van rechtstreekse leveringen "de voordeur" heeft dichtgedaan, maar dat "de achterdeur is opengelaten".
De voorzieningenrechter stelde in het kort geding vandaag dat er "uiteenlopende visies" zijn op dit gebied, die in de zaak bij het gerechtshof niet aan de orde zijn gekomen. "Om hierover een afgewogen oordeel te kunnen vellen, was dat wel noodzakelijk geweest", aldus de rechter.
Organisaties overwegen vervolgstappen
Minister Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp) schrijft in een reactie op X dat het vonnis bevestigt dat de Staat "in lijn" handelt met het arrest. "De export kan daarom doorgaan."
De drie mensenrechtenorganisaties beraden zich nog op verdere juridische stappen. In een verklaring zeggen ze de uitspraak te betreuren, "omdat de uitspraak van het hof beperkter wordt uitgelegd. Deze uitspraak betekent dat er een nieuw kort geding nodig is om leveringen via de VS aan Israël te staken."
