Hard én populair: het model-Bukele is een inspiratiebron voor Latijns-Amerika

• 

  Boris van der Spek

  correspondent Latijns-Amerika

De linkse president Castro van Honduras sprak onlangs duidelijke taal bij een toespraak op de nationale televisie. De autoriteiten zouden hard gaan ingrijpen om bendegeweld en drugshandel in het land aan te pakken.

Ze somde de maatregelen op: bendeleiders zouden als terroristisch worden bestempeld, er zouden collectieve rechtszaken komen, het leger zou meer bevoegdheden krijgen en het Midden-Amerikaanse land gaat een gevangenis met daarin plek voor 20.000 gevangenen bouwen. Een plan dat deels gekopieerd lijkt uit buurland El Salvador.

Zeg je 'megagevangenis' en 'Midden-Amerika' dan denk je aan Nayib Bukele, de populistische, rechtse jonge leider van El Salvador. In zijn strijd om de torenhoge misdaadcijfers in El Salvador aan te pakken, liet hij de grootste gevangenis ter wereld bouwen, met daarin plek voor 40.000 mensen.

Snakken naar resultaten

Bendeleden, maar ook doodnormale El Salvadorianen met tatoeages, werden van straat geplukt en vaak zonder aanklacht in deze megagevangenis gezet. Zware criminelen zitten naast kruimeldieven, minderjarigen naast bendeleiders, en ze moeten vaak maanden wachten op een proces. De aanpak had effect: het moordcijfer daalde van 52 per 100.000 inwoners in 2018, het jaar dat Bukele aantrad, naar 2,4 per 100.000 inwoners in 2023.

Het persbureau van president Bukele gaf eerder deze maand beelden vrij van 's werelds grootste gevangenis in El Salvador:

Resultaten dus, op papier. Resultaten waar andere leiders in Latijns-Amerika naar snakken: georganiseerde misdaad is in veel landen hét nationale thema, en zelfs voorheen relatief veilige landen als Chili en Costa Rica kampen met een groeiend veiligheidsprobleem. Ook Ecuador, voorheen een van de meest populaire toeristische bestemmingen van Latijns-Amerika, is volledig overvleugeld door bendes, die grof geld verdienen aan drugshandel met onder meer Europa.

Bij zijn aantreden eind 2023 sprak de nieuwe Ecuadoraanse president Noboa zijn wens uit zeker twee nieuwe megagevangenissen te bouwen in het land, om de overvolle gevangenissen elders in het land te ontlasten en bendeleden in op te sluiten. Noboa sprak met bewondering over het model-Bukele, een aanpak die nodig zou zijn om te voorkomen dat Ecuador in een 'narcostaat' zou veranderen.

Populairste leider in de regio

Noboa is zeker niet de enige leider in Latijns-Amerika die Bukele als inspiratie ziet. In Colombia spraken prominente rechtse politici over hoe ze "een type Bukele" en een megagevangenis in het land konden gebruiken om criminelen in op te sluiten.

De Argentijnse minister van Veiligheid bezocht eerder deze week de megagevangenis in El Salvador, net als de prominente Chileense oppositieleider Kast in april. Het ministerie van Justitie in Peru kwam met een 'plan-Bukele' om misdaad te bestrijden, met de bouw van een megagevangenis als onderdeel van het nieuwe beleid.

Op de Hondurese president Castro na zijn het vooralsnog met name rechtse leiders die inspiratie putten uit het model-Bukele. Niet alleen omdat ze denken dat zijn harde aanpak van misdaad werkt, ook omdat ze zien dat Bukele in de hele regio populair is. Zo is Bukele in Chili de populairste Latijns-Amerikaanse leider, zegt een meerderheid van Colombianen de aanpak van Bukele in hun land te willen zien en valt zijn aanpak ook in de smaak bij met name jongere Peruanen en Argentijnen.

Ten koste van democratische waarden

Dat Bukele een autoritaire leider is, die oppositie en vrije pers dwarsboomt en wiens herverkiezing eerder dit jaar volledig ongrondwettelijk was, nemen Latijns-Amerikanen op de koop toe. In 2023 bleek uit een regionale opiniepeiling door opiniebureau Latinobarometro dat minder dan de helft van de Latijns-Amerikanen nog gelooft dat democratie de beste regeringsvorm is, een daling van 15 procent ten opzichte van 2010.

Dat tegelijkertijd in vrijwel alle landen misdaad en veiligheid voor inwoners de belangrijkste thema's zijn, verklaart Bukele's populariteit: Latijns-Amerikanen willen een keiharde aanpak van de misdaad en lijken te accepteren dat dit ten koste kan gaan van democratische waarden.

In El Salvador is die afweging al lang gemaakt: hoewel mensenrechtenorganisaties schrijven over misstanden, onder meer in de megagevangenis van Bukele, is hij met een populariteitscijfer van 90 procent in eigen land mogelijk de populairste leider ter wereld.

Toch is, ondanks zijn populariteit, niet iedereen in Latijns-Amerika overtuigd van het model-Bukele. Linkse leiders als Boric in Chili, Lula in Brazilië en Petro in Colombia nemen openlijk afstand van de nietsontziende aanpak van Bukele.

Het beleid van de president van El Salvador wordt gewogen, zoals zoveel plannen in Latijns-Amerika, langs ideologische lijnen. "Democratie mag niet worden ondermijnd", zei de Chileense president Boric erover. Helaas voor Boric en vele andere democraten in de regio denkt de meerderheid van de Latijns-Amerikanen daar anders over.