Na 150 jaar stopt de stoomlocomotief weer op station Maliebaan

Oude tijden herleven op het Maliebaanstation, tegenwoordig het Spoorwegmuseum in Utrecht. Precies 150 jaar na de opening van het iconische gebouw, stopt er vandaag weer een stoomtrein.

"Het is echt spectaculair", zegt een bezoeker van het station. De stoomloc, die speciaal voor vandaag weer is opgelapt, heeft zojuist kolen geladen en water 'ingenomen'. Straks rijdt hij weer puffend, zuchtend, fluitend én met een enorme stoompluim naar Hilversum.

Bekijk hoe de stoomtrein vanochtend arriveerde:

In totaal staan er vandaag vier ritten van de oude loc op het programma tussen Utrecht en Hilversum. Het is een van de jubileumfestiviteiten nu vandaag zowel de Oosterspoorlijn als het Maliebaanstation 150 jaar bestaat.

Op 10 juni 1874 opende de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij, voorloper van de NS, een zijtak van de Oosterspoorlijn die van Hilversum via Baarn naar Utrecht liep. Vlak bij de Maliebaan werd het gelijknamige station geopend als opstapplaats voor de Utrechtse reizigers.

Buys Ballot

Dat was nog niet zo vanzelfsprekend, is te zien op de jubileumtentoonstelling. Omwonenden en de gemeente waren bang voor het verlies aan 'wandelgroen' in het statige Utrechtse stadspark en vreesden overlast van 'rollende en rookende locomotieven'. Meteoroloog Buys Ballot van het KNMI was bang dat zijn meetapparatuur zou worden gestoord door langsrijdende treinen. En de directeur van een nabijgelegen gevangenis dacht zelfs dat gevangenen door al dat treinverkeer langs de deur 'ligter plannen tot ontvluchting zouden beramen'.

Saillant detail

Maar het station en de spoorbaan werden wel degelijk gerealiseerd, zij het ietsje verderop. Veel bewoners, ook die van statige villa's, werden uitgekocht, al dan niet vrijwillig. Een van hen was de adellijke Pauline Ram, weduwe van de gemeentesecretaris. "Ze kreeg meer dan een 100.000 gulden voor haar huis. Dat was in die tijd een kapitaal bedrag", zegt Evelien Pieterse van het Spoorwegmuseum bij RTV Utrecht. Saillant detail: de bouw van het Maliebaanstation was begroot op ruim twee ton.

Het Maliebaanstation was meer dan alleen een stationsgebouw, het was een dorpje op zich, zegt conservator Pieterse. Achter het station was een onderhoudsloods. Er waren verschillende personeelswoningen: van de stationschef bijvoorbeeld die 24 uur per dag beschikbaar moest zijn. Ook was er een badkamer voor de machinist, want die zat vlak bij de kolen, in weer en wind.

Elektriciteit was er nog niet, vandaar die steenkool in de locomotief. De trein zelf werd van binnen en buiten verlicht met olielampen, die stuk voor stuk werden aangestoken door een lampenist. "Daarvoor moest hij vaak over de rijtuigen heen klimmen, want aan de buitenkant zaten dus ook lampen", aldus Pieterse.

Veel lawaai

De enige baan waarvoor de Spoorweg-Maatschappij toen vrouwen aannam was die van overwegwachteres. Maar dan alleen als die vrouw getrouwd was met een man die ook bij de spoorwegen werkte én met het gezin naast de overweg woonde. "Haar taak was het naar beneden draaien van de overwegbomen. Vlak bij de overweg stond een seinklok en die maakte veel lawaai als er een trein aankwam", weet Pieterse. "Het loon was 30 cent per dag, het was de laagst betaalde functie bij de spoorwegen."

Een enkele keer ging het mis omdat een overwegwachteres te laat was. Daarover heeft zanger Willy Derby in 1931 het lied Het vrouwtje van de overweg op grammofoonplaat uitgebracht.

Lange tijd was het Maliebaanstation een populair station waar zelfs de trein naar Parijs vertrok, in die tijd een bestemming die alleen voor de 'happy few' bereikbaar was. Maar er kwam de klad in toen er een nieuw station op de Biltstraat werd geopend. Dat lag dichter bij het centrum en aan de tramlijn tussen Utrecht en Zeist.

Wel werd het Maliebaanstation tijdens de Tweede Wereldoorlog weer opengesteld om Utrechtse Joden te deporteren naar kamp Westerbork. In 2015 werd bij het station een gedenkteken geplaatst met de namen van 1239 Joodse slachtoffers uit de stad Utrecht.

Het Spoorwegmuseum viert het 150 jarig bestaan van het Maliebaanstation met een jubileumtentoonstelling tot en met 1 november 2024. Op dinsdag 11 juni en zondag 16 juni zendt RTV Utrecht de documentaire '150 jaar Maliebaanstation' uit.