Hoe fopwapens 80 jaar na D-Day nog steeds een rol spelen op het slagveld

• Joey Frankhuisen

  redacteur Online

80 jaar geleden zag nazi-Duitsland hoe een grote troepenmacht zich verzamelde rond Dover, de Britse stad die het dichtst bij het Franse vasteland ligt. De Duitsers, die op dat moment vrijwel heel Europa in handen hadden, wisten dat de geallieerden bezig waren met het voorbereiden van een invasie. Een landing bij het Franse departement Pas-de-Calais leek logisch vanaf Dover. Het Duitse leger besloot een flink deel van zijn troepen te verplaatsen naar het kustgebied.

Maar op 6 juni 1944, morgen 80 jaar geleden, landden de geallieerden in Normandië, een paar honderd kilometer richting het zuidwesten. Met die grootschalige invasie, die de geschiedenis in zou gaan als D-Day, begon de bevrijding van West-Europa.

De troepenmacht bij Dover bleek een nepleger, compleet met neptanks, nepboten en een hooggeplaatste generaal die zich voordeed als legercommandant. Operation Fortitude, luidde de codenaam. En ook vandaag de dag maken legers nog veelvuldig gebruik van zogenoemde decoys om de vijand op het verkeerde been te zetten.

"Het was eigenlijk een groot toneelstuk, alles moest kloppen", vertelt militair historicus Christ Klep. "Om te zorgen dat het militair materieel realistisch leek werd de Britse filmindustrie ingeschakeld, omdat zij ervaring hadden met het bouwen van filmdecors."

Generaal George S. Patton, die volgens de historicus werd gevreesd door de Duitsers, kreeg het bevel over het nepleger. Hij vervulde die rol met verve: zo hield hij toespraken en op bewust gelekte foto's was te zien hoe hij zogenaamde pantsereenheden inspecteerde.

Grootste afleidingsoperatie ooit

"Duizenden mensen hebben van het plan geweten, dus het is wel heel knap dat het nooit is uitgelekt", vertelt Klep. "Ik denk dat je wel kunt zeggen dat dit de grootste afleidingsoperatie is uit de geschiedenis."

Maar ook nu, tachtig jaar en heel wat technologische doorbraken verder, spelen decoys een belangrijke rol in de militaire strategieën van wereldmachten als de Verenigde Staten en Rusland. Klep: "We weten dat Noord-Korea veel namaak-wapenopslagen op zijn grondgebied bouwt om militair sterker over te komen. De Verenigde Staten werken met drones die er op radar uitzien als gevechtsvliegtuigen."

De 'rekwisieten' moeten tegenwoordig wel een stuk vernuftiger zijn dan ten tijde van Operation Fortitude, vertelt Klep. "De apparatuur om echt materieel van nep te onderscheiden is nu veel beter. Om effectief te zijn moet een decoy nu bijvoorbeeld radiogolven uitzenden en opwarmen om het te laten lijken alsof de motor draait."

Infrarood, warmtebeeld en radar

Zulke decoys spelen nu ook een rol in de oorlog in Oekraïne. Die zijn uitgerust met techniek die ervoor zorgt dat ze ook met infraroodkijkers, warmtebeeldkijkers en op radar op echt materieel lijken.

De NOS ging vorig jaar langs bij een fabriek waar zulke decoys geproduceerd worden. Het bedrijf wil niet zeggen of ze die ook aan Oekraïne leveren, maar sinds 2022 steeg de verkoop in een jaar tijd met 30 procent:

Van Oekraïne is bekend dat het leger aan het begin van de Russische inval in 2022 mannequins in de loopgraven plaatste rond Charkiv, om Russisch vuur weg te leiden van daadwerkelijke doelen. Maar ze gebruiken ook veel realistischere fopwapens, die bijvoorbeeld op door de VS geleverde Himars-raketsystemen lijken. Volgens experts zou dat kunnen verklaren waarom Rusland beweert veel meer van dit soort wapens vernietigd te hebben dan de VS überhaupt geleverd heeft. Ook van de Russen is bekend dat zij decoys inzetten op het slagveld.

Militair historicus Klep acht het onwaarschijnlijk dat een afleidingsactie doorslaggevend zal zijn in de oorlog in Oekraïne. "En als je ziet hoe snel de technologie zich ontwikkelt, verwacht ik dat decoys over een paar jaar heel makkelijk te herkennen zijn. Fysieke decoys worden dan minder belangrijk."

Kunstmatige intelligentie

Hij verwacht dat legers hun vijanden dan nog wel op het verkeerde been zullen proberen te zetten - dat hoort immers bij oorlogsvoering - maar dat dat vooral digitaal zal gebeuren. "Als een leger de radar van zijn vijand over kan nemen, waardoor die jouw troepen niet meer aan ziet komen, is dat eigenlijk de ultieme decoy."

Ook kunstmatige intelligentie zou daar een belangrijke rol in kunnen spelen. "Je kunt bijvoorbeeld de stem van een commandant nabootsen, maar ook valse informatie versturen naar de systemen van de vijand. Ik denk dat daar op heel hoog niveau over gesproken wordt."