17.000 kilometer bloemrijke dijken: een reusachtige kans voor biodiversiteit

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

Wie deze week een wandeling maakt door de Ooijpolder bij Nijmegen, ziet naast een zeldzame zomerse hoogwatergolf een uitbundig boeket van bloeiende kruiden. De rivierdijken kleuren er paars van knoopkruid, geel van boterbloemen en groot streepzaad en wit van margrieten, walstro en duizendblad, met zo nu en dan een grote pol helderblauwe grasklokjes.

Bij elkaar gaat het om tientallen soorten wilde grassen en bloeiende kruiden. Die vormen een dijkbekleding die vanwege hun diepere worteling beter bestand is tegen zomerse droogte en "minimaal zo sterk is tijdens hoogwaters".

Dat is de conclusie van het Future Dikes-project, dat nu enkele jaren loopt, met de bloemrijke dijken in de Ooijpolder als een van de pilots. Vandaag worden op de Radboud Universiteit de resultaten gepubliceerd - mét een aanbeveling: maak van bloemrijke dijken de nieuwe standaard.

De eerste kans ligt in het rivierengebied: daar moeten veel dijken de komende jaren op de schop om ze te verbreden en verhogen. Met dijkversterkingen kunnen we bijdragen aan biodiversiteit én een mooi landschap, zonder veiligheid in te boeten, zegt Anouk te Nijenhuis, van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). "Dat moesten we wel eerst zeker genoeg weten om dit op grote schaal te kunnen toepassen."

Future Dikes bestaat in opdracht van Waterschap Rivierenland, met het HWBP als financier. Diverse universiteiten, kennisinstellingen en bedrijven werken eraan mee.

Zeldzame knautiabij

Als ook andere dijken in Nederland een bloemrijke bekleding krijgen, maakt dat veel verschil voor de biodiversiteit, zegt Hans de Kroon, hoogleraar plantecologie van de Radboud Universiteit. "Dijken zijn smalle dingen, maar hebben in Nederland een totale lengte van 17.000 kilometer. Ze kunnen een nieuwe hoofdweg in het landschap vormen voor wilde planten en insecten. En ook mensen zouden daar door heel Nederland van kunnen genieten."

De Kroon leidde in 2017 een spraakmakende studie naar de razendsnelle achteruitgang van vliegende insecten, zelfs binnen beschermde natuurgebieden. Bij de bloemrijke dijken worden vlinders, zweefvliegen, kevers en bijen dan ook nauwgezet gemonitord. "Ik zag vandaag langs de Ooijse Bandijk de knautiabij nog vliegen." Dat is een zeldzame wilde bij met roodgekleurd achterlijf, die voor stuifmeel volledig afhankelijk is van de lila bloemen van de beemdkroon, een andere specialiteit van de rivierdijken.

Ook andere dijken zijn geschikt voor een bekleding die rijk is aan bloeiende kruiden, met name als zand en klei worden gemengd in de toplaag. Afhankelijk van het materiaal van de dijk en de locatie zullen de soorten van dijk tot dijk verschillen.

Ecologisch maaibeleid drukt kosten

Zo is ook Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden al aangehaakt. Die beheren onder andere dijken langs de Lek, in Utrecht. "Wij oogsten zaden van onze eigen dijk op plekken waar we voorafgaand aan de versterking al mooie bloemrijke delen hadden, bijvoorbeeld op het traject tussen Wijk bij Duurstede en Amerongen, en in soortenrijke uiterwaarden stroomopwaarts", vertelt Els Otterman, van het waterschap. "Zo krijgen we zaadmengsels die passen bij onze dijk en ons deel van het rivierengebied - dat maakt het extra waardevol voor de biodiversiteit. Samen met onze ecoloog willen we ook het maaibeheer op al onze dijken verbeteren."

Dat maaibeleid - een keer per jaar maaisel afvoeren en liefst in etappes maaien - is voor de bloemrijkdom belangrijker dan zaaien. Zo kunnen ook de kosten gedrukt worden, zegt Te Nijenhuis. "Er is een slimme aanpak bedacht waarbij we maar een deel inzaaien en vervolgens de natuurlijke verspreiding koesteren. Dat maakt dat we de bloemrijke dijken vanuit het HWBP ook kunnen betalen."

Slaat dit dan een deuk in een pakje boter, om de achteruitgang van planten en insecten te remmen? "In elk geval een zichtbare deuk", besluit De Kroon. "Bloemrijke dijken laten zien wat natuur in Nederland kán zijn. Natuur die floreert, met hoge biodiversiteit, waar we van genieten en die past in het landschap waarin we ons thuisvoelen - en in dit geval bovendien nog bijdraagt aan waterveiligheid. Dit is de natuur waar we veel meer van nodig hebben."