Honderden arme gezinnen krijgen 150 euro extra per maand, wat gaan ze ermee doen?

• 

  Bart Kamphuis

  Verslaggever economie

In Zaanstad, Tilburg en Amsterdam krijgen 600 huishoudens met een bijstandsuitkering gedurende twee jaar maandelijks 150 euro extra, zonder voorwaarden. 'Gewoon geld geven' heet het project van het Kansfonds. Dat wordt grotendeels gefinancierd door de Postcodeloterij. De deelnemers in Zaanstad hebben inmiddels hun eerste toelage ontvangen.

Het Kansfonds wil weten wat er gebeurt als mensen die in armoede leven extra geld krijgen zonder voorwaarden. Daar werd eerder mee geëxperimenteerd in de VS, Canada en Scandinavische landen en ook in Nederland op kleine schaal. Onderzoeksresultaten zijn niet eenduidig.

Bij enkele projecten gingen mensen die in armoede leven door extra geld eerder op zoek naar een fulltimebaan en hadden ze minder gezondheidsklachten. Kinderen leverden betere schoolprestaties. De vraag is of zulke effecten ook nu zullen optreden.

'Gewoon geld geven' begint deze maand in Zaanstad, Tilburg en Amsterdam sluiten later aan. De 150 huishoudens die in Zaanstad de gift krijgen zijn grotendeels eenoudergezinnen met een bijstandsuitkering. Na twee jaar wordt de gift gedurende zes maanden geleidelijk afgebouwd naar nul.

Er is een vergelijkingsgroep van 150 huishoudens met ongeveer dezelfde samenstelling. Zij krijgen de gift niet. Onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam gaan met vragenlijsten en gesprekken de verschillen tussen de twee groepen bekijken. Ze kijken onder meer naar gezondheid en deelname aan de samenleving in de vorm van werk, onderwijs en andere activiteiten.

Een gespecialiseerd bureau zal een maatschappelijke kosten-batenanalyse uitvoeren. Dat betekent dat ze kijken naar wat het extra geld betekent voor onder meer het gebruik van zorg en andere voorzieningen.

Toereikend

De maandelijkse 150 euro extra is het maximale bedrag dat gegeven kan worden, zonder dat de gift gevolgen heeft voor bijstand en toeslagen. De deelnemende gemeenten moesten er hun 'giftendrempel' voor verhogen.

Uit recente berekeningen van een adviescommissie voor het demissionaire kabinet blijkt dat huishoudens met een bijstandsuitkeringen tot honderden euro's per maand tekortkomen. Maar voor alleenstaande ouders, de grootste groep onder de deelnemers, is het sociaal minimum volgens de berekeningen van de commissie wél toereikend.

"Dat maakt het onderzoek interessant," zegt commissielid Nadja Jungmann, lector schuld en incasso aan de Hogeschool Utrecht. "Je kunt nu echt zien wat het effect is van extra geld boven op een budget dat in theorie toereikend is."

Jungmann, die niet betrokken is bij het project, benadrukt dat het in Nederland ontbreekt aan goed onderzoek naar armoede en schuldenproblematiek. "De ene na de andere gemeente komt met een proef om armoede en schulden onder burgers te doorbreken. Een trotse wethouder kondigt het aan in het huis-aan-huisblad, daarna hoor je er nooit meer wat van. Je weet niet wat de duurzame effecten zijn. Samenhang en serieuze wetenschappelijke begeleiding ontbreken vaak. Maar hiervan kunnen we waarschijnlijk echt wat leren."

Discussie

Het Kansfonds wil met het onderzoek de discussie over armoede en schulden aanjagen. Op basis van kort vooronderzoek en eerder buitenlands onderzoek denkt het fonds dat de giften grotendeels verstandig besteed gaan worden.

"Mensen die in armoede leven weten zelf het best waar ze geld aan kunnen uitgeven", zegt Bas Pieck van het fonds. "Als er iedere maand een tekort is, moet je dat als eerste aanpakken. Het heeft dan niet zoveel zin om in te zetten op gedragsverandering met coaches en sollicitatietrainingen."

De belangrijkste aanname is dat bij de deelnemers in ieder geval de stress flink zal afnemen en er daardoor meer mentale ruimte ontstaat om verder vooruit te kijken.

Afwachten

Mirre Stallen leidt het onderzoek namens het lectoraat Armoede Interventies van de Hogeschool van Amsterdam. Zij verwacht over tweeënhalf à drie jaar de eerste resultaten.

"Ik merk dat wethouders en hulporganisaties nu al uitgaan van allerlei positieve effecten, zoals we die in sommige buitenlandse onderzoeken zien. Maar de Nederlandse situatie, met toch een flink sociaal vangnet, is echt uniek. We zullen echt moeten afwachten wat het extra geld op de lange duur betekent."