Vak voetbaltrainer ideale cocktail voor burn-out, maar begeleiding blijft achter
"Ik denk dat bijna elke trainer van een topclub op het randje zit van overwerkt zijn."
Het waren veelzeggende woorden van Feyenoord-trainer Arne Slot, twee maanden geleden. Jürgen Klopp stopt na dit seizoen bij Liverpool - Slot volgt hem op - omdat hij merkte dat zijn energievoorraad niet oneindig is. Xavi Hernández zei begin van dit jaar: "Het is wreed om een Barca-coach te zijn."
Het zijn geen uitzonderingen. Steeds meer voetbaltrainers spreken zich uit over de toenemende druk van het vak.
Voormalig topvoetballer en huidig trainer van het Franse beloftenelftal Thierry Henry luidde onlangs de noodklok bij tv-zender CBS.
"Trainers kunnen 's avonds niet slapen, maar niemand kijkt naar ze om. Ze moeten omgaan met de pers die het spelletje vaak niet eens begrijpt, omgaan met wisselspelers die op hun deur kloppen en vragen waarom ze niet spelen, omgaan met fans, de sponsors. Het is gewoon te veel."
Spelers krijgen meer en meer mentale begeleiding. Maar waarom krijgen trainers niet meer hulp bij hun steeds meer omvattende vak?
"In Engeland hebben ze wel een coach voor coaches", zegt voormalig toptrainer Guus Hiddink, tegenwoordig actief als voorzitter van de Coaches Betaald Voetbal. "Die coach is er niet voor de managers als het al fout dreigt te gaan, maar die bezoekt op voorhand de clubs om te kijken of ze de trainers van dienst kunnen zijn. Wij zijn daar nu ook mee bezig in Nederland. Samen met de KNVB."
Ronald Koeman, bondscoach van het Nederlands elftal, leed in zijn tijd als Barcelona-trainer onder de immense druk. Zeker bij tegenvallende resultaten was het vak een grote aanslag op zijn gezondheid. Koeman juicht meer begeleiding voor coaches toe.
"Ik heb ook iemand aan mijn zijde. Dat zit 'm meer in teamontwikkeling. Maar hij coacht ook de technische staf. Dat doe ik al sinds mijn periode bij PSV in 2007. Er komt zoveel op je af. En je weet niet alles."
Steeds meer spelers kloppen aan bij mentale begeleiders, maar de trainer blijft vooralsnog achter. Gek, want juist voor een coach is het belangrijk om het hoofd koel te houden.
Overzicht bewaren
"Trainers moeten het overzicht bewaren en dat kan alleen als je fris bent in je hoofd", zegt sportpsycholoog Afke van der Wouw. "Ik vind ook dat omgaan met druk een steeds belangrijker onderdeel moet worden op de opleiding. We moeten ze handvatten geven zodat ze van voor af aan al beter weten hoe ze daarmee moeten omgaan. "
De Nederlandse sportkoepel NOC*NSF heeft al iemand die de coaches begeleidt: voormalig shorttrackcoach Jeroen Otter. Zijn belangrijkste taak is ervoor zorgen dat trainers van topsporters óók pieken op de momenten van de waarheid.
Glazen plafond
"De trainer kan het glazen plafond zijn voor het presteren van het team", stelt Otter. "Als een trainer te vermoeid is rondom een wedstrijd, dan presteert hij niet optimaal. En dat zorgt er weer voor dat het team niet optimaal presteert. Dat zijn dan zaken waar ik en meerdere prestatiegedragpsychologen gezamenlijk aan werken."
Trainer Alex Pastoor onderschrijft de toegenomen druk. Hij stopt na dit seizoen bij Almere City omdat hij merkte dat hij moeite had om zijn werk los te laten. Hij pleit voor een mentor voor trainers.
Vakidioten, freaks. Het zijn termen die tegenwoordig vaak aan de moderne trainer worden gehangen. Of ze nou Slot heten of Bosz, Guardiola of Klopp. De bezetenheid van deze trainers wordt vaak positief uitgelegd. Maar, zo is de conclusie van de deskundigen: het is juist de kunst van het loslaten die leidt tot optimaal presteren.
Hiddink: "Ik zie weleens beelden van mezelf terug van mijn beginperiode bij PSV... Dan deed ik wel een beetje gek. Ik wilde de spanning afreageren. Ik dacht dat ik invloed had op elke seconde van de wedstrijd. Dat is natuurlijk niet waar. Als speler had ik ook geen oog voor de trainer. Dus nu denk ik wel: waarom zat ik zo raar te doen? Want dan ben je zogenaamd voor jezelf aan het coachen, maar het moment is allang voorbij."
Ik was mezelf gek aan het maken op de dagen dat ik iedereen vrij had gegeven.
Volgens Hiddink heeft het ook met beeldvorming te maken. "Er wordt vaak gezegd: die trainer is 24/7 bezig, een echte vakidioot. Loze kreten. Neem Carlo Ancelotti bijvoorbeeld, een hele grote trainer. Die staat alleen maar rustig langs de lijn. Maar hij is ook continu bezig. Hij bereidt zich tot in de puntjes voor. Alleen uit hij zich op een andere manier dan de sterk gesticulerende coaches."
Even wat anders doen
Ook na de wedstrijden nemen trainers te weinig tijd om te herstellen, ziet sportpsycholoog Van der Wouw. "Als een trainer van de club weggaat dan is hij vaak nog niet helemaal losgekoppeld", zegt Van der Wouw. "Hij gaat toch nog beelden kijken. Gesprekken voeren met spelers of de hele staf. Hij staat nooit echt uit."
Daar valt nog winst te boeken. Hiddink was in 1998 bondscoach van het Nederlands elftal. Na een spannende groepsfase en achtste finale gaf hij zijn spelers vrij, maar zelf bleef hij malen over de komende kwartfinale tegen Argentinië.
"Moet ik nu met Seedorf spelen? Wat doe ik met Cocu? Met andere woorden: ik was mezelf gek aan het maken op de dagen dat ik iedereen vrij had gegeven. Dan had ik mensen in mijn kleine omgeving en die merkten aan mij: je bent te gespannen bezig. Ga even wat anders doen. Neem een duik in het zwembad."
"Een van de problemen die we zien is de eenzaamheid van een coach", vult Otter aan. "Meerdere onderzoeken hebben uitgewezen dat juist het loslaten tot een optimale prestatie leidt. Tegenover stressmomenten en vermoeidheid moet ontspanning staan. Gewoon even terug naar een sociale omgeving waarin topsport niet aanwezig is."
Ideale cocktail?
Makkelijker gezegd dan gedaan, vinden de trainers. Waar Koeman in zijn beginperiode bij Vitesse een handjevol mensen moest aansturen, bestaat zijn team bij Oranje inmiddels uit meer dan zestig personen. Tel daar de toenemende eis van het continu moeten presteren en de druk van pers en sociale media bij op en het lijkt de ideale cocktail voor een burn-out.
"Maar ik geloof helemaal niet dat het vak ongezond is", zegt Otter. "Een burn-out kan voorkomen worden als een trainer aan het begin van het jaar goede afspraken maakt. Als je mensen om je heen verzamelt die herkennen dat je tegen het overwerkte aanzit en dat je op dat moment even een stapje terugdoet."
"Een Slot die 90 procent presteert, is minder waardevol dan een Slot die de helft van de tijd 100 procent presteert en de andere helft van de tijd 85 procent. Die 85 procent is dan puur ondersteunend aan iemand anders die het overneemt."
Een coach voor coaches kan een trainer helpen bij het maken van deze keuzes, zo stelt Koeman. "Dat zie ik best positief in. Er zijn natuurlijk voorbeelden geweest. Giovanni van Bronckhorst werd trainer bij Feyenoord, toen kwam Dick Advocaat een aantal keer in de week kijken. Het was een soort steun van een ervaren coach. Zeker als je net begint, is het niet slecht als je af en toe geholpen wordt."
