'Zonnestorm als orkaan op de oceaan: op noorderlicht na merken we weinig'

De aarde heeft dit weekend te maken met een van de sterkste zonnestormen in ruim twintig jaar. Die storm zorgt voor een spectaculair kleurenspel aan de hemel in Nederland, maar ook in andere landen. Experts noemen het opvallend, maar op het noorderlicht na zullen we er de komende dagen waarschijnlijk weinig van merken.

Sterrenkundige Lucas Ellerbroek spreekt van een bijzondere storm en een "vrij hoge zonneactiviteit". Dit fenomeen staat ons het komende jaar vaker te wachten, denkt hij, maar zorgen hoeven we ons niet te maken. "Het spektakel speelt zich af in het poollicht", zegt Ellerbroek. "Verder merken mensen er vrijwel niets van."

"Spectaculair", omschrijft Esther Hanko het noorderlicht van afgelopen nacht. Ze is betrokken bij het Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde van de Universiteit van Amsterdam. Vannacht heeft ze maar drie uur geslapen, de rest van de tijd bewonderde de amateurastronoom het poollicht.

"Vaak kan je er in Nederland wel mooie foto's van maken, maar is het niet goed met het blote oog te zien. Dit was onmiskenbaar en bijna niet te geloven. Het leek niet echt. Het is echt een grote zonnestorm."

Satellieten van Musk

Volgens de Amerikaanse instantie voor meteorologie en oceanografie kan de zonnestorm gps, elektriciteitsnetwerken, ruimtevaartuigen, satellietnavigatie en andere technologieën beïnvloeden. Starlink, de satellietafdeling van Elon Musk's SpaceX, waarschuwt voor een "slechtere service" als gevolg van de zonnestorm.

Starlink bezit ongeveer 60 procent van de ongeveer 7500 satellieten die in een baan om de aarde draaien. Eerder vandaag meldde Musk dat die satellieten onder grote druk staan, maar tot nu toe stand hebben gehouden.

Echt grote storingen zullen er niet voorkomen, denken Ellerbroek en Hanko. In de negentiende eeuw leidden zonnestormen wel tot stroomstoringen, weet Hanko. Maar in een wereld waarin we niet zonder elektriciteit kunnen, zijn volgens haar genoeg maatregelen genomen om eventuele storingen te kunnen opvangen.

Overal in Nederland leverde het noorderlicht mooie plaatjes op:

Ellerbroek zegt dat er tegenwoordig wel meer apparatuur is die gevoelig is voor storingen, maar ook dat er genoeg reserveopties zijn. "Als er een stroomnetwerk uitvalt, is er vaak nog een back-up." Satellieten hebben minder bescherming. "Die zijn kwetsbaarder dan bijvoorbeeld de stroomnetwerken op aarde."

Sterrenkundige Niek de Kort was eerder eveneens nuchter over de mogelijke gevolgen voor de netwerken, omdat die "goed zijn beveiligd en gebouwd om ertegen te kunnen". De meeste satellieten worden beschermd door het magnetische veld van de aarde, legt hij uit. "En als het al gebeurt, zal de uitval kort zijn. Zie het als een computer die vastloopt: je zet hem uit en aan, en hij doet het weer."

Een 'zonnemaximum'

Zonnestormen zijn er eigenlijk voortdurend, maar nu zijn ze vaker in het nieuws. Dat komt doordat de zonneactiviteit aan het einde van een cyclus zit. Zo'n cyclus duurt gemiddeld ruim elf jaar. Aan het eind daarvan komen er meer zonnestormen voor. Zo was ook in maart het noorderlicht goed te zien. Dat gold ook voor half april, toen boven de Wadden en sommige plekken in Drenthe.

"We naderen het zogenoemde 'zonnemaximum'", zegt meteoroloog Wouter van Bernebeek van Weerplaza. In die periode doen zich de meeste zonnevlekken voor aan het zonneoppervlak. En zonder zonnevlek heb je geen storm. Een zonnevlek is een koeler stukje op de zon.

Uit zo'n zonnevlek ontstaat een zonnevlam, legde sterrenkundige aan de Universiteit Leiden Simon Portegies Zwart al eens uit. "De polen zijn met elkaar verbonden met magnetische veldlijnen. Magnetisch geladen deeltjes volgen die lijnen. Uit de zon komt gas - de zonnewind - en als de druk daarvan te sterk wordt, breken die magnetische lijnen."

Massa van de zon

Dat is het moment dat er met een enorme explosie een grote hoeveelheid energie vrijkomt: een zonnevlam. Dan komt er niet alleen straling bij de zon vandaan, maar ook elektrisch geladen deeltjes, legt Ellerbroek uit. "Die deeltjes zijn zwaarder dan lichtdeeltjes. Ze worden continu uitgestoten door de zon, maar tijdens een zonnestorm gebeurt dat intens. Het is eigenlijk net zoals een orkaan op de oceaan. Er wordt massa van de zon de ruimte in geslingerd. Een deel daarvan komt onze kant op."

Door het magnetische veld van de aarde komen die geladen deeltjes niet meteen op aarde, maar buigen ze als het ware af naar de noord- en zuidpool, zegt Hanko. "Als de zonnestorm sterk genoeg is en het magnetisch veld gunstig staat, kan dat zorgen dat de deeltjes reageren met deeltjes in onze atmosfeer, wat kleurrijke plaatjes kan opleveren in de lucht."