Formerende partijen kijken naar Belgische maatregel: geen mannen in asielopvang

De formerende partijen PVV, VVD, NSC en BBB willen "meer grip op migratie", zo bleek vandaag eens te meer uit een gefotografeerd onderhandelingsdocument. Achter de schermen noemen onderhandelaars maatregelen uit België als optie om het opvangprobleem het hoofd te bieden.

Maar hoe bevalt dat beleid in België?

Gezinnen prioriteit

De Belgische maatregel vorig jaar augustus was een opvallende: alleenstaande mannelijke asielzoekers zouden geen onderdak en eten meer krijgen. De reden was een nijpend tekort aan plekken voor asielzoekers.

"Als we tekort hebben aan plaatsen, ondanks alle inspanningen, om extra bedden te vinden...tja, dan geef ik prioriteit aan de gezinnen met kinderen," zei staatssecretaris de Moor over het besluit.

Mannen kunnen zich sindsdien bij aankomst bij het aanmeldcentrum registreren als asielzoeker, maar moeten daarna wachten op straat. Wel maken ze aanspraak op een plek in een daklozenopvang. Alleen is daar ook niet voor iedereen plek: alleen al in Brussel zijn er meer dan 7000 dak- en thuislozen, terwijl er voor hen 5000 opvangplekken zijn.

De mannen die door Brussel zwerven krijgen hulp van een liefdadigheidsinstelling die eten en andere levensmiddelen geeft, liet Nieuwsuur vorig jaar zien in deze video:

Belgische vluchtelingenorganisaties stapten naar de rechter om de maatregel aan te vechten, met juridisch succes. De Belgische Raad van State haalde een streep door het besluit van staatssecretaris De Moor. Maar de praktijk veranderde niet.

Het gevolg is dat duizenden jonge mannen weken of maanden rondzwerven op straat, in afwachting van de start van hun asielprocedure. Officieel gaat het om 3700 mensen, maar waarschijnlijk zijn het er veel meer.

Samusocial, een organisatie die asielmigranten bijstaat en hen voorziet van slaapzakken en eten op straat, zegt dat van de ruim 7000 dak- en thuislozen in Brussel, zo'n 70 procent niet over verblijfspapieren beschikt.

In Den Haag gaat het achter de schermen geregeld over het beleid in België. Daarbij wordt de vraag gesteld of Nederland dat beleid niet kan overnemen, om zo asielzoekers af te schrikken om hierheen te komen.

De partijen zien tegelijkertijd dat België iets doet wat van de rechter eigenlijk niet mag: mensen opvang weigeren. "Maar een nieuw kabinet zou bijvoorbeeld aan de Europese Commissie kunnen vragen om dit beleid toch toe te staan, ondanks regels hierover, want nu kunnen we het niet meer aan", zegt een van de kopstukken van de onderhandelende partijen over de knellende opvang in Nederland.

België ontvangt per hoofd van de bevolking meer asielzoekers dan Nederland, zo blijkt uit cijfers van het Europese statistiekbureau Eurostat. Nederland zat in 2023 met 2221 asielaanvragen per miljoen inwoners net onder het EU-gemiddelde; België zat erboven met 2999 asielaanvragen per miljoen inwoners.

Of de maatregel België iets heeft opgeleverd, moet nog blijken. Uit de statistieken blijkt dat het aantal asielaanvragen sinds het invoeren van de maatregel eind augustus 2023 na een korte piek in de herfst is gedaald. In Nederland, dat zo'n maatregel niet invoerde, was echter hetzelfde patroon zichtbaar.

Onderstaande grafiek laat de ontwikkeling van het aantal asielaanvragen in België en Nederland in de afgelopen 12 maanden zien:

Volgens de Belgische hoogleraar asielbeleid Pascal de Bruyne werkt het beleid "tot op vandaag" niet. "Anders zouden er niet nog altijd 3700 mensen op die wachtlijst staan, die op erbarmelijke wijze in dak- en thuisloosheid overleven."

De Bruyne vindt het dan ook "geen goed idee" als Nederland België volgt in deze aanpak en wijst erop dat de situatie "onwettig" is. De Belgische staat is volgens hem al meer dan 10.000 keer veroordeeld voor de gebrekkige opvang, ook door het Europese Hof van Justitie.

"Het feit dat er voorrang moet worden gegeven, heeft te maken met het feit dat men er niet voor kiest om asielzoekers evenwichtig te spreiden over gemeenten", zegt hij. "Dus men maakt eigenlijk een politieke keuze om onvoldoende asielopvang te hebben."

Onveilig

Het hoge aantal dakloze asielmigranten in Brussel leidt al langer tot onveilige situaties. Begin 2023 overleed een man in een pand aan de Paleizenstraat dat was gekraakt door dakloze asielzoekers; ook braken er besmettelijke ziektes uit.

De Belgische asieladvocaat Mieke van den Broeck noemde de situatie in België indertijd "zelfs nog erger dan in Griekenland, in die overbevolkte opvangkampen. Daar hebben ze tenminste tenten, eten en drinken."

Volgens De Bruyne verschuift het probleem van de nationale opvangorganisaties naar de lokale overheden. Zo reizen asielzoekers die niet in het aanmeldcentrum terechtkunnen door naar Gent, waar ze ook met honderden asielzoekers wachten. "Dus je ziet dat die lokale besturen geconfronteerd worden met asielzoekers op straat. De druk op de lokale besturen is enorm."