Eerherstel verzetsvrouw Esmée van Eeghen, 'beeld femme fatale bijstellen'
Het Fries Verzetsmuseum in Leeuwarden verleent eerherstel aan verzetsstrijder Esmée van Eeghen. Haar rol in de Tweede Wereldoorlog was lang omstreden, doordat ze een relatie had met een officier van de Duitse Wehrmacht. Voor het museum staat nu vast dat ze aan de goede kant stond. Haar naam wordt toegevoegd aan een monument met de namen van gevallen verzetsstrijders.
Van Eeghen werd in september 1944 op 26-jarige leeftijd door de Duitsers gefusilleerd. De film Zwartboek van regisseur Paul Verhoeven uit 2006 is losjes op haar verhaal gebaseerd.
Op het monument in het museum staan nu de namen van 291 mensen die in het Friese verzet zijn omgekomen, 290 mannen en één vrouw. Esmée van Eeghen komt daar nu dus bij, samen met nog een andere vrouw, Wieke Bosch.
Haar verzetsdaden stonden niet ter discussie, maar zij is volgens de conservator van het Verzetsmuseum eerder waarschijnlijk over het hoofd gezien. Bosch zette in Leeuwarden een illegaal blad op en was actief in de onderduikhulp. Zij werd in februari 1945 in concentratiekamp Ravensbrück gefusilleerd.
Van Eeghen en Bosch worden geportretteerd in het boek Vrouwen van het Friese verzet, van Hessel de Walle, dat vandaag verschijnt. Het onderzoek van de historicus heeft het Verzetsmuseum mede doen besluiten de vrouwen nu "de erkenning te geven die ze verdienen".
Waar Bosch bij de oprichting van het monument in 1995 aan de aandacht is ontsnapt, was over Van Eeghen al heel veel bekend. Zij was een mondaine vrouw, afkomstig uit een gegoede familie. Ze kwam bij het Friese verzet en verrichtte allerlei verzetsdaden. Zo hielp ze Joodse kinderen onderbrengen, gaf ze hulp aan gestrande piloten en smokkelde ze wapens.
Daarbij hielp het dat ze goed Duits sprak, sociaal vaardig en charmant was. Ze koppelde dat aan een flinke dosis onverschrokkenheid. Zo zou ze ooit zijn aangehouden met een koffer met illegale distributiebonnen, waarmee mensen etenswaren konden krijgen. Ze kwam toen weg met het verhaal dat ze vertegenwoordigster was van een papierfabriek en met monsters op reis was, zo gaat het verhaal.
Van Eeghen had ook liefde voor het leven. Ze zag er altijd verzorgd uit, dronk en rookte en had meerdere verhoudingen met mensen uit het verzet. Halverwege de oorlog kreeg ze een relatie met de Duitse militair Hans Schmälzlein, bij wie ze later ook introk. Dat maakte dat er twijfels rezen over haar loyaliteit, helemaal toen enkele verzetsmensen werden opgepakt.
Later bleek dat Van Eeghen daar niets mee te maken had, maar vertrouwd werd ze niet meer. Ondertussen stond ze ook op de radar van de Sicherheitsdienst, die lucht had gekregen van haar verzetswerk. In augustus 1944 werd ze door de Duitsers opgepakt, na verraad van een voormalige vriendin. Twee weken later werd ze in Groningen doodgeschoten. Haar lichaam werd in het Van Starkenborghkanaal gegooid en later door omwonenden geborgen.
Na de oorlog bleven er heel lang twijfels. Dat Van Eeghen verzetswerk deed stond vast, maar was ze ook niet een soort Mata Hari, een dubbelspion? Verzetsstrijders bleven volgens historicus De Walle na de oorlog volhouden dat ze fout was geweest, al werd daar nooit hard bewijs voor geleverd. Hun verhaal bepaalde de beeldvorming, ook al verschenen er publicaties die haar vrijpleitten. "Kennelijk hebben veel mensen moeite om hun mening bij te stellen", zegt De Walle.
Omdat ze "niet van onbesproken gedrag" was, kwam ze niet op het Verzetsmonument van het Fries Verzetsmuseum. Tot nu dus. Conservator Marre Sloots zegt dat Esmée van Eeghen aan alle criteria voldoet. "Door speculaties en geruchten is van haar het beeld van een femme fatale ontstaan. We willen dat beeld nuanceren en de focus verleggen naar haar verzetsdaden." Ze benadrukt dat er nooit hard bewijs is gevonden dat ze verraad heeft gepleegd.
Wanneer de namen en foto's van Wieke Bosch en Esmée van Eeghen ook echt aan het monument worden toegevoegd, is nog niet bekend. Het Verzetsmuseum is nog in gesprek met familieleden van de twee vrouwen.
In de film Zwartboek is het personage van hoofdpersoon Rachel Stein, gespeeld door Carice van Houten, losjes gebaseerd op Esmée van Eeghen. Bekijk hier de trailer:
