Bibliotheken worstelen met overlast, 'steeds meer mensen weten ons te vinden'

Twee Amsterdamse bibliotheken hebben de deuren gesloten voor een deel van hun publiek, in een poging de overlast van sommige bezoekers tegen te gaan. De vestigingen in Osdorp en Slotermeer zijn al sinds eind maart na 13.30 uur alleen nog te bezoeken door mensen met een bibliotheekpasje. De maatregel geldt voorlopig tot 14 april.

De reden: jongeren beledigen en bespugen het personeel, en gooien met boeken en koffie, zo vertellen medewerkers en bezoekers aan AT5. "Eentje reed gewoon met zijn fatbike de bibliotheek in."

De bibliotheken hadden al een beveiliger in dienst om dit soort gedrag tegen te gaan, zo vertelt een woordvoerder van de Openbare Bibliotheek Amsterdam, maar "dat blijkt in de praktijk niet genoeg indruk te maken."

Ook dakloze en verwarde mensen

Amsterdam is niet de enige gemeente waar bibliotheken worstelen met overlast van bezoekers, vertelt directeur Klaas Gravesteijn van de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Het aantal bibliotheken dat noodgedwongen een beveiliger inhuurt is "te groot om op te noemen", zegt hij. Ze liggen in de grote steden, maar ook bijvoorbeeld in Dordrecht en Helmond.

Baldadige en agressieve jongeren zijn zeker niet de enigen die problemen veroorzaken, zegt Gravesteijn. Ook dakloze en verwarde mensen geven soms overlast, "en mensen met een slokje te veel op."

Cijfers ontbreken, zegt hij, maar je ziet bredere maatschappelijke problemen duidelijk terugkomen in de openbare bibliotheken. "Het verdwijnen van buurtwerk, de verschraling van de ggz. De bibliotheek is natuurlijk een spiegel van de samenleving. Dat is inherent aan een publieke ruimte."

Meer maatschappelijke functies

Bibliotheken zijn bovendien zo'n beetje de meest toegankelijke plekken in een gemeente: iedereen mag naar binnen, je hoeft niet per se lid te zijn. "Dakloze mensen weten bijvoorbeeld: als het koud is en ze kunnen de dagopvang niet in, dan lopen ze een bibliotheek in." En dat is ook prima, benadrukt hij. Zolang er maar geen overlast veroorzaakt wordt.

Overlast van jongeren of verwarde mensen is geen nieuw fenomeen, benadrukt Gravesteijn. "Maar de bieb is de afgelopen 20 jaar getransformeerd van een plek waar je vooral boeken kunt lenen en lezen, tot een plek met veel meer maatschappelijke functies. Er wordt voorlichting gegeven over gezondheid en financiën, mensen kunnen er rustig studeren of samen werken. In de coronatijd was het een van de weinige plekken die open mochten blijven."

Met die verbreding van maatschappelijke functies kwam ook een groter publiek, zegt hij. "Meer mensen weten de bibliotheek te vinden. Gelukkig veel welwillende mensen, maar ook mensen die zich niet kunnen gedragen."

Weerbaarheidstraining

Ook directeur Deirdre Carasso van de twaalf bibliotheken in de stad Utrecht zegt dat de toename in het aantal bezoekers soms tot problemen leidt. "We hadden afgelopen jaar 32 procent meer bezoek dan het jaar ervoor. Niet alle bezoekers komen met hetzelfde doel. Voor de een is het een ontmoetingsplek, voor de ander een plek van stilte. En vooral de kleinere bibliotheken in woonwijken zijn vaak één grote ruimte. Die zijn niet altijd geschikt voor de nieuwe rollen van de bibliotheek."

In de twaalf Utrechtse bibliotheken "is het nog veilig, maar dat is niet vanzelfsprekend", zegt Carasso. "Het kost ons steeds meer moeite om dat zo te houden". In Utrecht worden beveiligers ingezet, zijn camera's opgehangen en hebben medewerkers weerbaarheidstrainingen gekregen. "Samen met de gemeente, het welzijnswerk en scholen in de buurt van buurtbibliotheken slagen we erin om het veilig te houden, maar dat kost wel steeds meer moeite."

Zo toegankelijk mogelijk

Ook directeur Gravesteijn van de landelijke branchevereniging ziet het liefst dat bibliotheken er samen met gemeentes, welzijnsorganisaties en scholen in slagen om overlast zoals in Amsterdam op te lossen, "ook al klinkt dat een beetje soft. Een beveiliger inhuren, zoals veel bibliotheken doen, is echt symptoombestrijding. En het kost bovendien heel veel geld. Terwijl bibliotheken dat toch al met moeite bij elkaar kunnen brengen."

Maatregelen zoals gebiedsverboden of het weren van mensen die geen lid zijn, zou ook een 'last resort' moeten zijn, zegt Gravesteijn. "Je wilt juist zo toegankelijk mogelijk zijn. Je wilt ook degene verwelkomen die geen lid is van de bieb, maar 's ochtends alleen wil komen om een krantje te lezen en koffie te drinken."