Grote zorgen om toename zelfdodingen onder jongeren: 'Praat erover'

"Hoe gaat het nu écht met je? Denk je weleens aan de dood? Ik maak me zorgen om je." Durf het gesprek aan te gaan als je het gevoel hebt dat iemand niet goed in zijn of haar vel zit, of als je vermoedt dat iemand suïcidale gedachten heeft.

Dat is de prangende boodschap die Renske Gilissen, hoofdonderzoeker bij Stichting 113 Zelfmoordpreventie, wil geven op de dag dat de Tweede Kamer de initiatiefwet ter preventie van zelfdoding bespreekt. "Er heerst nog steeds een taboe om erover te praten, en dat is belangrijk om te doorbreken. Mensen die kampen met psychische problemen moeten de schaamte voorbij en tegelijkertijd moeten naasten het gesprek durven aan te gaan."

Het aantal mensen dat een einde aan hun leven maakt, is sinds 2013 met ongeveer 1800 per jaar stabiel. Maar wie kijkt naar de verschillen in leeftijdsgroepen, ziet wel degelijk ontwikkelingen. Onder jongvolwassenen is het aantal zelfdodingen sinds 2013 bijvoorbeeld met bijna 17 procent toegenomen.

Gilissen: "We hebben grote zorgen over jongvolwassenen. Niet alleen omdat daar het aantal suïcides toeneemt, maar ook omdat we een toename zien in automutilatie (zelfbeschadiging, red.). Het aantal jongeren dat met zelf toegebracht letsel bij de eerste hulp terechtkomt neemt toe, net als het aantal jongeren met suïcidale gedachten."

Die toename ziet ook oud-hoogleraar klinische psychologie en psychotherapeut Ad Kerkhof. "We zien veel meer jonge mensen binnenkomen met depressieve en suïcidale gedachten. Voor hen is de toekomst onzeker en onveilig."

Volgens Kerkhof zijn depressieve jongeren geneigd om zwart-wit te denken, onder meer omdat ze onzeker zijn over hun bestaanszekerheid. "In de ogen van die jongeren stevenen we af op een rampzalige toekomst. Er zijn zoveel dingen tegelijkertijd in het nieuws: het klimaat, wonen, stikstof, oorlogen en conflicten."

Wat volgt, is dat zich in het hoofd van deze jongeren zogenoemde dwangvoorstellingen ontwikkelen. Kerkhof: "Die angstideeën veranderen in intrusies. Daarin zien ze letterlijk hun eigen suïcide en denken ze dat ze daaraan moeten voldoen. Soms nemen deze gedachten wel zo'n tien tot twintig uur per dag in beslag."

En daar zelf uitkomen is vrijwel onmogelijk. Toch gloort er hoop aan de horizon. "We hebben recentelijk ontdekt dat we die dwangvoorstellingen kunnen behandelen door middel van EMDR-therapie", vertelt psychotherapeut Kerkhof verheugd en ook trots. "Ik behandel veel mensen met dwangvoorstellingen en dat gaat uitstekend. Mensen die daarin vastzitten kunnen we daar vaak uithalen."

Aan de andere kant zien deskundigen ook de gigantisch lange wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg. Tot grote frustratie. "Het is een ramp", vindt Kerkhof. "Er staan heel veel mensen op de wachtlijst die suïcidaal zijn en die heel snel een behandeling nodig hebben." Kerkhof hoopt dat de voorgestelde wet ertoe zal leiden dat gemeenten hun geld steken in plaatselijke psychiaters en psychologen.

Maar wat dan tot die tijd? Praat erover, zeggen beide experts. Mensen die niet weten hoe, kunnen via 113 een online training volgen. "Het probleem is dat mensen met deze gedachten daar niet over spreken omdat ze zich schamen. Ze willen het allemaal zelf doen, maar dat kan niet. Praat erover", benadrukt Kerkhof.

Gilissen van 113 beaamt dat, maar waarschuwt ook voor een andere kant: sociale media. "Uit onderzoek bij jongeren die met psychische problemen kampen, blijkt dat ze gevoeliger zijn om elkaar op sociale media aan te steken of elkaar in de put te praten."

Al met al concluderen de onderzoekers dat iedereen kan bijdragen aan het keren van het tij. "Ga het gesprek aan en durf, als je je zorgen maakt, daar ook concreet naar te vragen. 'Denk je weleens aan de dood? Welke beelden heb je daarbij? Schaam je je daarvoor?' Kijk vervolgens welke stappen je kan zetten", benadrukken Gilissen en Kerkhof.

Op radiozender KINK was gistermiddag drie uur lang de 'Zelfmoordshow' te horen, met als doel om dit soort gevoelens bespreekbaar te maken en te houden: