Rusland herdenkt slachtoffers aanslag concertzaal met ballonnen en bloemenzee

• Geert Groot Koerkamp

  Correspondent Rusland

Op de negende dag sinds de bloedige terreuractie in concertzaal Crocus City Hall rouwt Rusland om de inmiddels 144 doden en meer dan vijfhonderd gewonden. De hele dag is het bij het complex aan de rand van Moskou een komen en gaan van duizenden mensen, die er bloemen, knuffels of foto's achterlaten, of in stilte kijken naar de bloemenzee en het uitgebrande concertgebouw iets verderop. Ook tientallen buitenlandse diplomaten bezochten zaterdag de locatie om hun medeleven te betuigen.

In de orthodoxe traditie wordt een overledene bijzonder herdacht op de negende dag na diens overlijden. De plechtigheden begonnen zaterdag met een Russisch-orthodoxe gebedsdienst in de open lucht. Later op de dag speelde er een symfonieorkest.

President Poetin heeft de plek van de aanslag nog niet bezocht. Het bloedbad in Crocus City was de ernstigste terreurdaad in en om de Russische hoofdstad sinds hij in 2000 president werd. De concerthal ligt aan de ringweg rond Moskou, op het grondgebied van de omliggende, gelijknamige provincie. In 2002 vonden in Moskou 130 mensen de dood bij een gijzelingsactie in een musicaltheater, een van de slachtoffers was een Nederlandse vrouw. De meeste mensen kwamen om nadat bij een bestorming door elitetroepen een tot dusverre onbekend bedwelmend gas werd ingezet.

Rouwende aanwezigen zijn geschokt door de aanslag en geven Oekraïne de schuld:

Rusland blijft, zonder een spoor van bewijs, beweren dat Oekraïne achter de aanval op de Crocus City Hall zit. Er zijn talrijke aanwijzingen dat de terreuractie het werk is van ISIS-K, een Centraal-Aziatische tak van IS. Die heeft herhaaldelijk de verantwoordelijkheid opgeëist, met als bewijs videobeelden die door de vermoedelijk vier schutters zijn gemaakt bij de uitvoering van hun daad. Het viertal is een week geleden gearresteerd in de provincie Brjansk, op ruim 350 kilometer ten zuidwesten van Moskou.

De Russische veiligheidsdienst zei onmiddellijk dat de mannen op weg waren naar Oekraïne en daar 'contacten' hadden. Poetin zei kort daarop dat van Oekraïense kant de grens zou worden 'geopend' om de terroristen door te laten, zonder daarbij uit te leggen hoe zij de Russische militaire cordons daarbij zouden kunnen passeren. Later zei Poetin dat de daders weliswaar radicale moslims waren, maar hij impliceerde wel dat zij waren aangestuurd vanuit Oekraïne.

'Onverholen chantage'

President Aleksandr Loekasjenko van Belarus kwam met een andere versie. Hij zei dat de mannen aanvankelijk op weg waren naar de grens met zijn land. De plek waar de mannen volgens de Russische autoriteiten zijn gearresteerd ligt op de weg naar Oekraïne, op ongeveer gelijke afstand van zowel Belarus als Oekraïne.

Kyiv ontkent iedere betrokkenheid. De Verenigde Staten zeggen bevestiging te hebben dat IS achter de aanslag zit. Washington had begin maart al gewaarschuwd voor mogelijke aanslagen in Rusland, onder meer bij concerten. Drie dagen voor de terreuractie in Crocus City noemde president Poetin die Amerikaanse waarschuwingen "onverholen chantage" met de bedoeling "onze samenleving bang te maken en te destabiliseren".

De vier hoofdverdachten hebben de Tadzjiekse nationaliteit en zijn inmiddels voorgeleid en zitten in ieder geval tot 22 mei in voorarrest op verdenking van terrorisme. Daarvoor kunnen ze levenslang kunnen krijgen. Twee van hen zouden schuld hebben bekend.

In de rechtszaal vertoonden ze duidelijke sporen van marteling, wat ook al bleek uit videobeelden die eerder de ronde deden op sociale media. Op die beelden is te zien hoe van een van de arrestanten een deel van het oor wordt afgesneden en een ander stroomstoten worden toegediend. Een van de mannen leek in de rechtbank buiten kennis en moest in een rolstoel worden binnengebracht. Martelpraktijken worden geregeld gemeld uit Russische gevangenissen, maar het is voor het eerst dat verdachten in deze staat worden voorgeleid.

Klopjacht op Tadzjieken

Naast deze vier zijn nog zeker vijf mensen gearresteerd, onder hen de voormalige eigenaar van de auto die de vier gebruikten, en een man die hun een flat had verhuurd. Ook in Tadzjikistan zijn arrestaties verricht. Meerdere familieleden van de verdachten zijn verhoord en mogelijk aangehouden. Donderdag zouden in Tadzjikistan nog eens negen mensen zijn opgepakt die mogelijk banden hebben met IS en met de hoofdverdachten in Moskou.

In de nasleep van de aanslag is in verschillende Russische steden een ware klopjacht begonnen op arbeidsmigranten uit Tadzjikistan en andere landen in Centraal-Azië. Er zijn politie-invallen in hostels en woningen, en op straat en in de metro moeten mannen met een Centraal-Aziatisch uiterlijk te pas en te onpas hun documenten laten zien.

Sint-Petersburg spant daarbij de kroon. Uit die stad zijn ten minste 64 migranten gedeporteerd naar hun eigen land. De Tadzjiekse autoriteiten melden een grote uittocht van Tadzjieken uit Rusland en spreken van paniek onder de landgenoten in dat land. Van de bijna tien miljoen Tadzjieken werken er ruim 600.000 in Rusland.