Aanslagen op theaters in Moskou: wat heeft de FSB ervan geleerd?
Nooit zal ik de blikken vergeten van de ouders die kinderen hadden in het Moskouse Doebrovka-theater, waarin Tsjetsjeense terroristen in 2002 een zaal vol musicalpubliek gegijzeld hielden. Die door angst verlamde gezichten sprongen meteen op mijn netvlies toen vier Tadzjiekse terroristen het Crocus Theater aanvielen, vanavond precies een week geleden.
De politie zette de omgeving van het Doebrovka-theater af, op woensdagavond 23 oktober 2002. Blauwe zwaailichten verlichtten de gezichten van de ouders. "Mijn dochter zit daar binnen", zei een man vertwijfeld. De ouders hoopten op informatie en op actie. Maar er gebeurde niets.
Het lukte destijds niet om meteen verslag te doen, geen verbinding. Maar op een paar honderd meter afstand was er opeens wel signaal en kon ik Jeroen Pauw bij Met het Oog op Morgen het eerste verhaal vertellen. Het telefoonsignaal in de directe omgeving van het theater was verstoord, kennelijk om te voorkomen dat de gijzelnemers hulp zouden inroepen.
Veel controleposten
Na de eerste radiobijdrage voor de volgende ochtend te hebben gemonteerd kroop ik, halverwege de nacht, mijn bed in. Ik was net in slaap gevallen toen de telefoon ging. "Goedenavond met de FSB, bent u meneer De Jong? - Ja. Dank u wel, tuut, tuut, tuut." De nummers die gebeld hadden vanuit de omgeving van het theater werden even nagelopen door de Russische veiligheidsdienst.
Dat leek doortastend. Maar het kon niet verhullen dat de inlichtingendiensten in de aanloop naar de gijzeling de boot gemist hadden. Hoe hadden veertig gewapende terroristen ongezien een theater in hartje Moskou kunnen bereiken? Er waren toen nog niet overal camera's, maar wel veel controleposten. Rusland was op dat moment verwikkeld in de Tweede Tsjetsjeense oorlog.
Tsjetsjenië
Tsjetsjenië is een Russische deelrepubliek, die zich probeerde af te scheiden na de val van de Sovjet-Unie in 1991. Deze provincie dacht dezelfde rechten te hebben als de andere Sovjet-republieken die na het einde van het Sovjet-imperium hun eigen weg zochten. Daar dacht Moskou anders over.
De opstandige moslims werden bloedig onderdrukt. De Tsjetsjenen vochten hard terug, minstens zo hard als de Oekraïners nu. De Tsjetsjeense hoofdstad werd met de grond gelijk gemaakt. Grozny zag eruit als Bachmoet en Avdiivka nu.
Die wrede onderdrukking van de Tsjetsjenen was ook een van de drijfveren van de Tadzjiekse terroristen die vorige week het optreden van de Russische band Piknik veranderden in een bloedbad, denken experts. De islamitische terreurorganisatie ISIS-K, waartoe zij zouden behoren, zou woest zijn op Rusland, ook vanwege het harde optreden in Syrië.
Verdovend gas
Daar gaat het nu nauwelijks over in Rusland. Schoorvoetend geven de autoriteiten toe dat het gaat om moslimextremisme. Om vervolgens naar het Westen te wijzen, dat samen met Oekraïne de aanslagplegers zou hebben gefaciliteerd. Bewijs daarvoor wordt niet geleverd.
Hoe het mogelijk was dat ze anderhalf uur in het theater konden huishouden en vervolgens wisten te ontsnappen, blijft onduidelijk. Ook in 2002 blunderden de veiligheidsdiensten. Om de gijzelaars te bevrijden werd na een paar dagen verdovend gas de zaal in gespoten, zodat iedereen, gijzelaars en publiek, buiten bewustzijn raakte.
Stabiele zijligging
Speciale eenheden gingen op 28 oktober 2002 de zaal binnen. Ze schoten de verdoofde Tsjetsjenen dood en droegen de eveneens verdoofde theaterbezoekers naar buiten. En hadden vervolgens geen idee wat met hen aan te vangen.
We zagen 's ochtends vroeg hoe de mensen uit het theater levenloos in stoelen hingen, in busjes en ambulances die wegreden. Meer dan 130 ex-gijzelaars zijn achteraf gestikt, in eigen tong of braaksel.
Dat had voorkomen kunnen worden, was de gedachte achteraf. In een stabiele zijligging hadden velen het er waarschijnlijk levend van afgebracht. Ook anti-doses waren niet voorhanden.
Nooduitgangen
Ook de afgelopen week waren er wrange constateringen achteraf. Hadden de nooduitgangen maar opengestaan, hadden de metaaldetectors maar gewerkt. Dan waren er misschien minder dan 143 doden gevallen.
Zowel toen als nu gaat het niet over de lessen die getrokken hadden moeten worden. Na de gijzeling in het Doebrovka-theater werden de Tsjetsjenen nog harder onderdrukt.
Na de aanslag in het Crocustheater gaat het er vooral over hoe de connectie met Kyiv kan worden aangetoond. En niet over het fatale eigen falen.
