Vijf vragen over de dalende vaccinatiegraad

In Den Haag keldert de vaccinatiegraad onder kinderen. Meerdere kinderen in Eindhoven hebben mazelen en het RIVM meldt dat er dit jaar al vier baby's zijn overleden aan de gevolgen van kinkhoest, aanzienlijk meer dan andere jaren. De Belangenvereniging van Ouders in de Kinderopvang (Boink) deed gisteren een oproep aan kinderopvangverblijven: weiger kinderen die niet zijn ingeënt.

Maar kan dat zomaar? En hoe gevaarlijk is zo'n lage vaccinatiegraad eigenlijk?

Wat is de vaccinatiegraad?

De minimaal nodige vaccinatiegraad is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) 90 procent. Dat betekent dus dat minimaal negen van de tien kinderen moeten zijn ingeënt om een uitbraak te voorkomen en baby's en mensen die (nog) niet gevaccineerd kunnen worden te beschermen. Het RIVM hanteert voor ons land een zogenoemde veilige vaccinatiegraad van minimaal 95 procent. "Dat komt onder meer door de mazelen", legt Harald Wychgel van het RIVM uit. "Dat is een extreem besmettelijke ziekte."

Steeds minder kinderen nemen deel aan het Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Omdat de groepsimmuniteit afneemt, neemt het risico op uitbraken toe. Sinds 2015 daalt het percentage kinderen dat de basisvaccinaties tegen infectieziekten heeft. Afgelopen juni daalde de landelijke vaccinatiegraad onder de jongste leeftijdsgroep, baby's en peuters tot 2 jaar voor het eerst in decennia tot onder de 90 procent.

De GGD wil daar wat aan doen, zegt Ton Coenen, directeur van GGD-koepel GGD GHOR Nederland: "Daarom willen we zo snel mogelijk aan de slag met maatregelen, die de vaccinatiegraad verhogen." Verschillende GGD'en bekijken welke maatregelen het beste werken. Zo werkt het volgens de GGD goed als de priklocatie niet te ver weg is en bijvoorbeeld ook 's avonds open is. "Wat ons betreft gaan we hier de komende tijd vol op inzetten", zegt Coenen.

Waarom daalt de vaccinatiegraad?

Volgens gedragspsycholoog Bastiaan Rutjens, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, is de dalende trend deels te wijten aan het succes van het Rijksvaccinatieprogramma. "Mensen zien niet meer wat zo'n ziekte als mazelen kan aanrichten. Dan is het makkelijker om te denken: laat dat vaccin maar zitten", zei hij bij Nieuwsuur.

Daarnaast vermoedt hij dat de felle maatschappelijke discussie over de veiligheid en het nut van de coronavaccins twijfel heeft gezaaid onder mensen die een paar jaar geleden nog achter vaccins voor kinderen stonden. Ook is er volgens hem nog een groep opgestaan. "Dat zijn vaak hoogopgeleide mensen die in de stad wonen die een soort spirituele overtuiging hebben, samengevat als: wat natuurlijk is, is goed en wat door mensen is gefabriceerd, is dat niet per se."

Rutjens stip ook de rol van sociale media aan. Ouders die al twijfelen over het wel of niet vaccineren van hun kind, vinden online legio blogs en video's van ouders die ervan overtuigd zijn dat vaccinaties schadelijk zijn. "Deze 'health influencers' spelen heel goed in op die twijfel." Demissionair staatssecretaris van Volksgezondheid Van Ooijen wil er alles aan doen die twijfels weg te nemen. "We moeten er met man en macht aan werken om de vaccinatiegraad op te krikken. Het belangrijkste dat er moet gebeuren, is dat artsen de twijfels die er zijn wegnemen. Die zijn onnodig. Het vaccin is veilig."

Waarom is een lage vaccinatiegraad zorgelijk?

Een hoge vaccinatiegraad is belangrijk om mensen tegen ernstige ziekten te kunnen blijven beschermen en om uitbraken van deze ziektes te voorkomen, zegt het RIVM. In Nederland krijgen kinderen vaccinaties tegen twaalf besmettelijke ziektes die ernstig kunnen verlopen en zelfs tot de dood kunnen leiden.

Kinkhoest is bijvoorbeeld een infectie van de luchtwegen die leidt tot heftige hoestbuien. Iedereen kan het krijgen, maar voor pasgeboren baby's is het gevaarlijk. "Baby's kunnen bijvoorbeeld stoppen met ademen, wat zuurstoftekort en hersenschade kan veroorzaken", legde Tjalling Leenstra van de landelijke coördinatie infectieziektebestrijding van het RIVM eerder uit.

Wat is het advies aan ouders en wat voor maatregelen worden nu genomen?

In Eindhoven is de GGD na de mazelenuitbraak een bron- en contactonderzoek gestart. Ouders van de school waar de kinderen naartoe gaan, zijn geïnformeerd. De patiënten zijn er volgens Omroep Brabant flink ziek geworden, maar niemand verkeert in levensgevaar

Volgens Harald Wychgel van het RIVM hoeven ouders met kinderen die vanwege hun leeftijd nog niet volledig gevaccineerd zijn nu niet in paniek te raken. "De laatste grote mazelenuitbraak zagen we in 2013-2014. Toen adviseerde het Outbreak Management Team (adviesorgaan van het kabinet) kinderen in de gebieden met een te lage vaccinatiegraad eerder te vaccineren. Maar van een uitbraak is op dit moment nog geen sprake, al is het natuurlijk wel enorm belangrijk dat het niet zo ver komt."

Volwassenen die niet gevaccineerd zijn, kunnen dat overigens alsnog laten doen, zegt Fenneken Meulink, medisch directeur van Gezondheidscentrum Julius in Utrecht: "We krijgen die vraag naar een soort vaccinatie op maat inderdaad vaker en het kan zeker. We zien dat mensen onterecht bang worden gemaakt voor vaccinaties. Daarnaast zijn ze niet meer bang voor de ziektes waar we tegen vaccineren, omdat ze die nooit gezien hebben."

Is het mogelijk om niet-gevaccineerde kinderen te weigeren, zoals Boink wil?

Een aantal kinderopvangverblijven in Nederland weigert ongevaccineerde kinderen, maar het is op dit moment onduidelijk of dat mag. Het ministerie van Volksgezondheid laat aan Nieuwsuur weten niet van plan te zijn om in de wet vast te leggen dat niet-ingeënte kinderen geweigerd kunnen worden.

Demissionair staatssecretaris Van Ooijen van Volksgezondheid pleit voor de vrije keuze van ouders wat betreft vaccinatie. Dat draagt volgens hem ook bij aan een hoger vertrouwen in de vaccins. "Een verbod kan contraproductief werken. Dat geldt ook voor indirecte verboden als het niet meer toegankelijk maken van kinderdagverblijven", aldus Van Ooijen.