Japanse rechters doen uitspraak: 'Verbod op homohuwelijk schendt grondrechten'
"De uitspraak was beter dan ik verwachtte, ik moest meteen huilen", vertelt Ryosuke Kunimi aan de journalisten die zich voor het Sapporo Hooggerechtshof in Japan hebben verzameld. Hij is een van de activisten die de overheid heeft aangeklaagd vanwege het landelijk verbod op het homohuwelijk. De rechter gaf hen gelijk en zegt dat het verbod tegen de grondwet is, en zonder logische basis discrimineert tegen seksuele minderheden.
Het is een ongekend stevige bewoording en daarmee een grote overwinning voor Japanse homokoppels. "Ik hoop dat de nationale parlementsleden deze beslissing zien en het juiste besluit zullen nemen", vervolgt Kunimi.
Tegelijk deed het regionale gerechtshof in Tokio een soortgelijke uitspraak. Daar bepaalde de rechter dat het verbod "in een ongrondwettelijke staat verkeert". De uitspraak is ambigu, maar voor homorechtenactivisten vooralsnog een overwinning. De uitspraak vond namelijk plaats in de dichtstbevolkte regio van Japan.
Groeiende steun voor het homohuwelijk
Homokoppels hebben in vijf districten zes rechtszaken aangespannen tegen de overheid. Het argument is dat het verbod de grondwettelijke rechten van seksuele minderheden schendt. In alle zaken is er inmiddels uitspraak gedaan: slechts één rechtbank, in Osaka, vindt dat het verbod niet in strijd is met de grondwet. De overige rechtbanken hebben de aanklagers gedeeltelijk of volledig gelijk gegeven.
Het reflecteert een bredere ontwikkeling in Japan, waar publieke steun voor het homohuwelijk groeit. Volgens een recente peiling van de conservatieve krant Sankei Shimbun zeggen zeven van de tien Japanners dat ze voorstander zijn van legalisering. Onder jongeren is de steun nog groter. Onder 18- tot 29-jarigen zegt 91 procent dat het verbod opgeheven moet worden.
Japan is op dit moment het enige G7-land zonder wettelijke beschermingen voor homokoppels. Zo kunnen ze geen gedeelde hypotheken krijgen, en verhuurders mogen stellen weigeren op grond van geaardheid. Werkgevers mogen potentiële kandidaten de deur wijzen vanwege hun geaardheid.
Ook bij ongevallen en ziekenhuisopname worden partners met regelmaat geweigerd voor bezoek omdat ze niet officieel familie zijn. Beslissingen maken over nodige zorg is uitgesloten. In geval van overlijden hebben partners geen erfrecht.
Op lokaal niveau nemen beleidsmakers daarom het heft in eigen handen. Volgens non-profitorganisatie Marriage for All hebben 397 gemeentes een geregistreerd partnerschapssysteem ingevoerd. Omdat landelijke erkenning ontbreekt, levert registratie echter weinig voordelen op.
Hoop bij activisten
Door de opstapelende gerechtelijke uitspraken is de druk op de overheid toegenomen om het homohuwelijk te legaliseren. Maar premier Fumio Kishida heeft moeite met hervormingen doorvoeren, voornamelijk vanwege tegenstand vanuit zijn eigen partij. Politici van de conservatief-rechtse LDP hebben zich herhaaldelijk uitgesproken tegen verandering. Voormalig staatssecretaris Mio Sugita noemde lhbti'ers "onproductief" voor de samenleving.
Desondanks probeerde de premier in 2021 een wetsvoorstel door te voeren om lhbti'ers te beschermen tegen discriminatie. Na veel kritiek binnen de partij is uiteindelijk een afgezwakte versie aangenomen die vraagt om "het bevorderen van het begrip voor seksuele minderheden", maar geen wettelijke bescherming biedt. Activisten waren woedend omdat de formulering van de wet "gepaste discriminatie omwille van de gemoedsrust van de samenleving" wel legaal acht.
De dubbele uitspraak van vandaag zorgt voor hoop bij activisten. "Gelijke rechten zijn een stap dichterbij gekomen", zegt professor Masayuki Tanimura tegen publieke omroep NHK. "De bewoording is belangrijk. Het maakt duidelijk dat de kern van het huwelijk het recht op wederzijdse steun tussen mensen betreft. Ongeacht hun geslacht", verklaart hij.
Daarbij wijst de uitspraak er ook op dat de discriminatie die homokoppels nu ondervinden niet opgelost wordt, tenzij ze het recht op het huwelijk verwerven. "Het parlement moet deze twee uitspraken zo snel mogelijk bespreken", stelt Tanimura.
Met de uitspraak schept het Sapporo Hooggerechtshof een belangrijk precedent. Volgens de rechter heeft "de invoering van het homohuwelijk geen nadelen of schadelijke gevolgen" voor de samenleving. Hiermee lijkt de rechtbank direct te reageren op conservatieve zorgen.
In Tokio klonk dezelfde toon: "Gezien de internationale trends en veranderingen in de publieke opinie, is het traditionele standpunt dat het huwelijk alleen bedoeld is voor stellen van verschillend geslacht aan het wankelen", merkte rechter Tomoyuki Tobisawa op tijdens het uitspreken van zijn vonnis. "Het ontbreken van een systeem waarin stellen van hetzelfde geslacht erkend worden door het huwelijk, is in strijd met de grondwet. Die moet waardigheid van het individu en de wezenlijke gelijkheid van beide geslachten garanderen."
