Verbijstering en afkeer in België na dagenlange marteling in gevangenis

In België wordt met verbijstering gereageerd op de dagenlange foltering van een gevangene door zijn celgenoten in een Antwerpse strafinrichting.

Minister van Justitie Paul Van Tigchelt noemt het voorval gruwelijk en weerzinwekkend. Hij zegt dat de onderste steen boven moet komen. Er wordt onderzoek gedaan door het Antwerpse gerecht en door het gevangeniswezen zelf.

De vakbonden van gevangenismedewerkers wijten het gruwelijke incident aan de "erbarmelijke en schandalige omstandigheden" voor personeel en gedetineerden. Ze wijzen met een beschuldigende vinger naar de Belgische regering die er al jaren niet in slaagt een eind te maken aan de overbevolking in de gevangenissen.

Op een persconferentie zei Mario Heylen, cipier in de gevangenis van Antwerpen. dat "het dramatische tafereel" zich kon afspelen door de "marginale omstandigheden waarin het personeel moet werken en gedetineerden worden gehuisvest."

De vakbonden delen die mening. Minister Van Tigchelt noemt de conclusie voorbarig, maar ligt ook onder vuur van de oppositie, die met hem in debat wil. "Dit incident is het rechtstreekse gevolg van het jarenlange wanbeleid van de federale minister van Justitie", aldus Kamerlid Sophie De Wit van de N-VA.

De Antwerpse gevangenis, waar het martelen plaatsvond, kampt al jaren met problemen. "Dat dit precies daar gebeurt hoeft niet te verbazen", zegt criminoloog Tom Daems van de KU Leuven.

Het overbevolkte oude gebouw staat symbool voor de problemen in het Belgische gevangeniswezen. Al decennia kampen de Belgen met overvolle gevangenissen. Drie man op een cel is geen uitzondering.

Daems vraagt zich af hoe het kan dat er drie dagen lang niemand alarm heeft geslagen. "Het is ook bijna niet voor te stellen dat niemand iets heeft gemerkt in een gevangenis die zo overbevolkt is."

'Langslepend probleem'

De overbevolkingsproblematiek sleept al lang, verzucht hij. "Af en toe komt het in het nieuws als het personeel er tegen opstaat."

De afgelopen weken bereikten de spanningen een hoogtepunt, vertelt de criminoloog. "Dat heeft te maken met een recordaantal gevangenen: een bezetting van 125 procent, dat zou je aan geen enkel ziekenhuis verkocht krijgen." Sinds begin dit jaar zitten er meer dan 12.000 mensen gevangen.

De afgelopen maanden weigerden de cipiers regelmatig meer gedetineerden toe te laten. Dat is niet eerder voorgekomen, weet Daems. "Dat doen ze nu ook in andere gevangenissen. Ze zeggen: we hebben er genoeg van, we doen de poort dicht. Dat is ongekend."

Onder anderen de gevangenisdirecteur zegt geschokt te zijn door de mishandeling:

In 2014 stapte een gedetineerde naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg, om zich te beklagen over mensonwaardige omstandigheden in de Antwerpse gevangenis, en hij werd in het gelijk gesteld.

Nederlandse gevangenen verzetten zich soms succesvol tegen overlevering aan België. Het leidde ertoe dat veel Nederlandse gevangenen pas worden overgeleverd als België garandeert dat ze volgens artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens worden behandeld.

De Belgische politiek heeft de overbezetting nog verergerd door het besluit meer kort gestraften (tot een celstraf van 3 jaar) naar penitentiaire inrichtingen te sturen. "Tot voor kort werd dat vaak met elektronisch toezicht gedaan", zegt Deams. "Maar men wilde een deel van die straf in speciale detentiehuizen uitvoeren. Daar zouden er vijftien van komen, maar er zijn er nog steeds maar twee. Toch is het doorgezet, ondanks de drukte in de gevangenissen."

Bijgebouwd

Er zijn de afgelopen jaren behoorlijk wat moderne penitentiaire inrichtingen bijgebouwd, om de verouderde gevangenissen te vervangen. Daar zijn de omstandigheden beter, maar ze hebben het probleem van de overbevolking niet opgelost.

Daems: "Je ziet dat die oude gebouwen toch ook vol blijven, met alle spanningen van dien."

Het gevangeniswezen probeert het probleem nu te lijf te gaan met een tijdelijke maatregel: sommige gevangenen kunnen verlengd verlof krijgen. Maar dat levert maar een paar honderd plekken op, zegt Daems. "Dat zet geen zoden aan de dijk. Het is dweilen met de kraan open."