Anonieme graven op de Balkan stille getuigen van 'vergeten' migratieroute

• Julian Buijzen

  redacteur Buitenland

Negentien graven liggen er in de hoek van de begraafplaats van Bijeljina in Bosnië-Herzegovina. Op de grafstenen de letters N. N., wat staat voor nomen nescio: naam onbekend. In deze regio betekent het meestal dat het gaat om migranten die niet zijn geïdentificeerd.

De jaartallen op de grafstenen maken duidelijk dat deze migranten allemaal in de afgelopen drie jaar zijn overleden. "We weten niet wie het zijn, wat hun nationaliteit of religie is", zegt Mario Tomic, het hoofd van de begraafplaats. "We begraven ze als onbekend persoon op het atheïstische deel van de begraafplaats en hopen dat hun familie ze komt zoeken."

Het stadje Bijeljina ligt op de zogeheten Balkanroute, een route die veel migranten gebruiken om de Europese Unie te bereiken. In 2016 kwam de route veel in het nieuws toen migranten vanuit Turkije en Griekenland naar landen in Noord- en West-Europa kwamen.

Sindsdien is er veel gedaan om de migrantenstroom te stoppen. Het aantal mensen dat van de route gebruikmaakt is afgenomen, maar nog steeds hoog. Van de 286.000 migranten die vorig jaar illegaal de Europese Unie bereikten namen enkele tienduizenden de weg over de Balkan. Alleen de route over de Middellandse Zee naar Italië wordt vaker genomen.

Frontex, de EU-organisatie die de grenzen helpt bewaken, publiceerde onlangs de cijfers van het aantal grensoverschrijdingen in 2023:

De migranten die begraven liggen op de begraafplaats van Bijeljina zijn omgekomen toen ze de Drina, de grensrivier tussen Servië en Bosnië-Herzegovina, probeerden over te steken.

De rivier is bekend terrein voor Nenad Jovanovic. Hij is reddingswerker in het gebied en heeft veel van de omgekomen migranten uit het water gehaald. "De rivier is hier gevaarlijk vanwege de grindwinning in het gebied. De stroming kan snel veranderen en is heel onvoorspelbaar."

Terwijl hij langs de rivier loopt, wijst Jovanovic een van de plekken aan waar hij iemand vond. "Een jaar geleden vonden we op deze plek een lichaam. Het water stond toen wat hoger en de persoon was vast komen te zitten in die takken."

Dat migranten langs dit deel van de Balkan trekken is relatief nieuw. In 2016 reisden de meesten via Servië naar Hongarije. Maar dat land bouwde langs de hele grens hekken en verscherpte de grenscontroles.

Het gevolg is dat migranten de afgelopen jaren via de westelijke Balkan naar Kroatië proberen te komen. De grenzen op deze route zijn poreuzer en de autoriteiten controleren minder streng. Met hulp van mensensmokkelaars kunnen migranten relatief eenvoudig door het gebied reizen.

Op de routes moeten migranten een aantal grensrivieren oversteken, dit zijn de plekken waar de meeste doden vallen:

Migranten die omkomen worden vaak snel begraven op begraafplaatsen langs de route, zoals die in Bijeljina. Autoriteiten doen weinig moeite om de identiteit van de slachtoffers vast te stellen. Op lokaal niveau is vaak bekend hoeveel migranten zijn gestorven, maar een centraal overzicht ontbreekt.

De wetgeving in Bosnië om de identiteit te achterhalen schiet in veel gevallen tekort, vindt Vidak Simic, de patholoog van Bijeljina. Hij neemt DNA af van overleden migranten en moet dat volgens de wet zes maanden bewaren.

"Het zijn meestal migranten die van ver komen. Ik vind die zes maanden dan te kort voor familieleden om hun naasten te vinden. Daarom heb ik besloten de botten langer te bewaren."

Het is voor familieleden vaak een ingewikkelde zoektocht, legt hij uit. "Mensen hebben geen informatie, ze proberen het via ambassades, hulporganisaties of soms via het Rode Kruis. Maar uiteindelijk moeten ze vaak zelf op zoek."

In de diepvries in het kantoor van Simic ligt het DNA van zo'n veertig mensen. De afgelopen jaren kon hij drie mensen identificeren, waarna ze in eigen land opnieuw werden begraven.

Terug op de begraafplaats laat de directeur het mortuarium zien. Onlangs is er opnieuw een omgekomen migrant binnengebracht. Het enige dat hij weet is dat ze een vrouw is. Ze wordt binnenkort naast de andere migranten begraven in een anoniem graf.