Recorddroogte in het regenwoud: zorgen over toekomst Amazonegebied

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

Het regenwoud in de Amazone is in de greep van een uitzonderlijke droogte, die al aanhoudt sinds halverwege vorig jaar. Er valt weinig regen en temperaturen zijn al een jaar lang hoger dan normaal. De belangrijkste oorzaak van die droogte is de mondiale opwarming, zo blijkt uit internationaal onderzoek, waar onder andere het KNMI aan heeft meegewerkt.

"De omvang van de droogte van 2023 is ongekend", zegt klimaatonderzoeker Sarah Kew van het KNMI. De droogten van 2005 en 2010 die in die jaren alarmbellen deden afgaan, zijn ruimschoots overtroffen.

Dagelijkse regencyclus verstoord

In tropisch regenwoud is droogte per definitie een zeldzaam fenomeen. De lucht is er warm en zeer vochtig. Water dat er in de ochtend verdampt valt vaak nog dezelfde dag weer naar beneden in stevige tropische buien. Doorgaans wijkt het weer in de Amazone alleen tijdens El Niño af, als het water in de Grote Oceaan ten westen van Zuid-Amerika tijdelijk warmer is. Er valt dan vaak wat minder regen in het gebied.

Maar El Niño heeft afgelopen jaar maar een kleine rol gespeeld. De extremiteit van de droogte komt door klimaatverandering, concluderen de onderzoekers. "De toename in deze droogten is vrijwel volledig te wijten aan stijging van de wereldwijde temperatuur", zegt Kew.

De droogte brengt een vijftien jaar oude studie in herinnering, van Britse wetenschappers in Nature Geoscience. Zij waarschuwden voor structurele verdroging van het Amazonegebied als gevolg van de mondiale opwarming, waardoor er op termijn geen regenwoud meer kan groeien. In plaats daarvan zal een savannelandschap ontstaan, met veel lagere biodiversiteit.

Wetenschappers vrezen voor dit kantelpunt in het klimaatsysteem. Volgens de Britse studie zou deze verdroging geleidelijk een steeds groter deel van het regenwoud treffen: 20 tot 40 procent bij 2 graden mondiale opwarming, 75 procent bij 3 graden opwarming - en als de mondiale opwarming zou oplopen tot 4 graden zou zelfs 85 procent van het regenwoud verdwijnen.

"Wij gebruikten destijds een oud klimaatmodel", zegt hoofdauteur Chris Jones, werkzaam bij de Britse weerdienst Met Office en de Universiteit van Bristol. "Maar nieuw onderzoek laat zien dat dit risico nog steeds bestaat. Recente cijfers over de toename van bosbranden en verminderde CO2-opslag wijzen erop dat we mogelijk een drempel naderen waarna onomkeerbare schade aan het regenwoud optreedt."

Vissen dood en geen drinkwater: extreme droogte in het Amazonegebied:

Die kanteling wordt veroorzaakt door een complex krachtenspel. Door klimaatverandering stijgt de temperatuur, waardoor de lucht minder snel 'uitregent'. Ook kunnen door de mondiale opwarming de moessonregens opschuiven naar het noorden, waardoor het Amazonegebied vanuit het zuiden verdroogt.

Ook gerichte ontbossing versterkt de verdroging. Het bos vormt een motor achter de dagelijkse regenbuien, doordat de regenval gelijk wordt opgenomen door de bomen en weer verdampt, waardoor nieuwe regenwolken vormen. "We weten dat veel regen in de Amazone door de bomen wordt gerecirculeerd", zegt Jones tegen de NOS. "Dus een verlies aan bos versterkt de droogte nog verder."

"We verwachten dat dit ook gevolgen zal hebben voor de regenval verder naar het zuiden, omdat er minder water naartoe wordt getransporteerd. Dat betekent ook een hoger risico op droogte in landbouwgebieden en de dichtbevolkte kuststreek bij Rio en São Paulo."