Nieuwe klimaatrechtszaak, nu tegen ING: invloed reikt verder dan één bedrijf

Vanmiddag maakte Milieudefensie bekend dat het ING voor de rechter daagt in een nieuwe klimaatrechtszaak. Eerder stond Milieudefensie al tegenover Shell. In die zaak oordeelde de rechter drie jaar geleden dat de oliegigant de CO2-uitstoot sneller moet terugdringen. Wat heeft deze uitspraak sindsdien teweeg gebracht? En kan de zaak tegen ING dezelfde gevolgen hebben?

"De uitspraak heeft een enorme impact gehad", zegt directeur Rens van Tilburg van het Sustainable Finance Lab, een financiële denktank. "Omdat bedrijven zagen dat een groot bedrijf als Shell gedwongen werd om een andere koers te gaan varen, werd duurzaamheid opeens een heel belangrijk onderwerp. Het was een doorbraak van duurzaamheid naar het allerhoogste niveau."

Ook volgens hoogleraar privaatrecht Elbert de Jong van de Universiteit Utrecht heeft de Shell-zaak het onderwerp duurzaamheid op de agenda van bedrijven gezet. Dat komt mede door de hoeveelheid media-aandacht. "Zowel nationaal als internationaal heeft het veel aandacht gekregen. Het heeft ertoe geleid dat ngo's een blauwdruk hebben gekregen voor juridische argumenten en deze kun je wereldwijd gebruiken."

'Dapperder'

Bedrijven gingen na de Shell-zaak op twee manieren om met verduurzaming, zag Van Tilburg. Sommige werden voorzichtiger. "Vóór de uitspraak dachten bedrijven toch vaak dat ze een bepaalde belofte of gedragscode konden ondertekenen en dan zagen ze wel of ze zich eraan zouden houden. Want wie zou dat gaan controleren?"

Hij zag dit veranderen na de uitspraak in 2021. "Aan de ene kant is het goed dat bedrijven na de uitspraak voorzichtiger zijn geworden en minder dingen beloven die ze niet kunnen waarmaken, maar aan de andere kant durven bedrijven misschien minder duurzame ambities te uiten omdat ze niet zeker weten of ze die waar kunnen maken."

Tegelijkertijd zijn er ook bedrijven die juist "dapperder" zijn geworden, zegt Van Tilburg. "Bedrijven willen niet de volgende Shell worden, dus doen ze vooruitstrevende dingen om zich positief te onderscheiden van hun concurrenten in de sector. Dan zien we dat er juist wel stappen vooruit worden gezet."

Ook ING scherpte het eigen duurzaamheidsbeleid sindsdien aan. Vorige maand maakte de bank bekend dat ze in 2040 geen belangen meer wil hebben de olie- en gaswinning. Van Tilburg: "Ik las dit wel een beetje als anticiperen op een mogelijke rechtszaak, om aan een rechter te laten zien dat ze duurzame dingen doet die andere banken nog niet doen."

Milieudefensie liet toen in een reactie al weten ING nog altijd een geschikte partij te vinden om voor de rechter te dagen, omdat de organisatie het tempo van de verduurzaming bij de bank niet hoog genoeg vond.

Van Tilburg denkt niet dat deze rechtszaak heel anders zal verlopen dan die tegen Shell. "Ook voor ING geldt een maatschappelijke zorgplicht, dus ik vermoed dat Milieudefensie de bank hierop zal aanspreken."

Eigenlijk pakt de actiegroep hiermee gelijk alle grote banken aan, volgens Van Tilburg. "In Nederland en andere grote Europese markten heeft ING een beperkt aantal concurrenten. Op het moment dat ING bepaalde dingen niet meer mag financieren, weten ABN AMRO en Rabobank dat de rechter dezelfde uitspraken zou doen over hen."

Rechtszakentrend

De afgelopen jaren, ook al vóór de uitspraak over Shell, stapten steeds meer mensen en organisaties naar de rechter om een strengere klimaataanpak af te dwingen. Er vond een "juridisering van duurzaamheidsinitiatieven" plaats, stelt Van Tilburg. En het is nog maar het begin van een trend, denkt onderzoeker Dirk Schoenmaker van de Brusselse denktank Bruegel. "Dit was geen uitzondering waarna niets meer gebeurt."

Van Tilburg: "Zolang de dreiging van dit soort rechtszaken met grote gevolgen in de lucht hangt, is het juridisch speelveld relevanter dan gedacht. De geest is wel uit de fles. En met een zekere mate van succes."

De Jong plaatst hier wel een kanttekening bij. "Heel veel rechtszaken tegen bedrijven zijn elders ter wereld vooralsnog onsuccesvol geweest. De Shell-zaak is echt een uitzondering geweest en voor een uitzondering heeft het veel impact gehad."

De nieuwe zaak tegen ING zal makkelijker worden, zegt Schoenmaker, omdat er nu een precedent is. "Bedrijven moeten zich aan maatschappelijke normen houden en ze moeten eraan wennen dat ze hieraan worden gehouden."