'Reputatie Israël staat op het spel bij genocideaanklacht in Den Haag'

In het Vredespaleis in Den Haag begint de zaak die Zuid-Afrika tegen Israël heeft aangespannen over de oorlog in Gaza. De rechters van het Internationaal Gerechtshof moeten bepalen of in Gaza sprake is van genocide. Vandaag wordt de aanklacht behandeld, morgen zal Israël zich verdedigen.

"Israël voert genocidale handelingen uit tegen de Palestijnen van Gaza", betoogt de aanklacht. "Zij worden vermoord, lichamelijk en geestelijk geschaad en moedwillig blootgesteld aan omstandigheden die tot doel hebben hen als groep fysiek te vernietigen." Zuid-Afrika erkent dat Hamas op 7 oktober een gruwelijke aanslag pleegde op Israël, "maar geen enkele aanval, hoe ernstig ook, is een rechtvaardiging om het Genocideverdrag te schenden".

Volgens Zuid-Afrika is de oorlog tegen Hamas uitgelopen op een strijd tegen de hele bevolking van de Gazastrook. In de aanklacht van 84 pagina's somt het land een reeks gruwelijkheden op. Zo heeft het berekend dat er gemiddeld elke zes minuten een Palestijn wordt gedood en haalt het land VN-cijfers aan die stellen dat 85 procent van de bevolking op de vlucht is, 1,9 miljoen mensen.

Toch zal alle verwoesting op zich niet voldoende zijn om Israël voor volkerenmoord te veroordelen, denkt Larissa van den Herik van de Universiteit Leiden, gespecialiseerd in genocidewetgeving. "Dat is een claim die heel moeilijk te bewijzen is, omdat je moet aantonen dat Israël optreedt met het specifieke doel om de Palestijnen uit te roeien."

Zuid-Afrika beschuldigt Israël daarom ook van oproepen tot genocide, wat makkelijker te bewijzen is. Daarvoor zijn in de aanklacht citaten opgenomen van Israëlische politici en opiniemakers die Zuid-Afrika interpreteert als een aanzet tot het uitroeien van een complete bevolkingsgroep. Van den Herik noemt die passages "best sterk bewijs".

Zo wordt een verwijzing aangehaald van premier Netanyahu over het lot van de Amalekieten, die in de Bijbel door het volk Israël werden uitgeroeid. In citaten van anderen wordt gesproken over het wegvagen, zuiveren of uitwissen van Gaza. Ook wordt de vijand meerdere keren als beesten afgeschilderd.

"Daar heeft Israël zichzelf eigenlijk geen dienst mee bewezen, die uitdrukkelijke en herhaaldelijke uitingen door verschillende mensen", zegt Van den Herik over de oorlogsretoriek. "Die uitspraken staan zwart op wit en daarvan zegt Zuid-Afrika: dat zijn genocidale uitspraken."

'Gedeelde lotservaring'

Zuid-Afrika kan een procedure beginnen bij het VN-hof omdat het land net als Israël het Genocideverdrag van 1948 heeft ondertekend. De regering in Pretoria neemt het al langer op voor de Palestijnen en vergeleek hun situatie zelfs met het apartheidsregime uit het eigen verleden, een aantijging die Israël verwerpt.

"De aanklacht is minder opmerkelijk dan op het eerste gezicht lijkt. De banden tussen Zuid-Afrika en de Palestijnen gaan ver terug, met name tussen het ANC en de PLO, allebei een bevrijdingsbeweging. Er is een gedeelde lotservaring."

Al aan het begin van de Israëlische vergeldingen protesteerde Zuid-Afrika daarom over het geweld dat werd gebruikt. Het parlement stemde er zelfs voor de banden met Israël volledig te verbreken.

'Smadelijke aanklacht'

Op de aanklacht bij het Internationaal Gerechtshof reageerde Israël woedend. Een regeringswoordvoerder spreekt van een smadelijke aanklacht gebaseerd op het antisemitische stereotype van bloeddorstige Joden. "Het Joodse volk weet als geen ander wat genocide is", voegde de nationaal veiligheidsadviseur daaraan toe. President Herzog noemde het proces afschuwelijk en belachelijk.

"Het feit dat deze zaak dient is eigenlijk al een heel grote tegenslag voor Israël", denkt Van den Herik. De internationale reputatie staat namelijk op het spel. "Een veroordeling van het hof zal Israël verder isoleren. Zij zullen er dus alles aan doen om de schade te beperken."

Zo heeft het land ervoor gekozen zich toch te verdedigen bij het hof in Den Haag, hoewel Israël vaak niet reageert op internationale berispingen. Een regeringswoordvoerder bezweert dat de strijdkrachten er juist alles aan doen om burgerslachtoffers te voorkomen, bijvoorbeeld door te waarschuwen waar luchtaanvallen plaatsvinden. Volgens hem is het juist Hamas die burgerslachtoffers veroorzaakt door Gazanen als menselijk schild te gebruiken.

Ook wijst de regering op de plicht de eigen bevolking te beschermen tegen aanvallen zoals die van Hamas. Van den Herik wijst er echter op dat dat geen vrijbrief kan zijn voor elk geweld. "Het is een heel complexe situatie, maar het recht op zelfverdediging is niet ongelimiteerd. Het betekent nog niet dat je alles mag doen."

Gezichtsverlies

Overigens hoeft een veroordeling concreet weinig te betekenen. Uitspraken van het hof zijn dan wel bindend, medewerking kan niet worden afgedwongen. Zo legde Rusland het bevel om de strijd in Oekraïne te staken naast zich neer. Een terechtwijzing hier zou echter wel op het wereldtoneel zeer pijnlijk zijn, zeker aangezien Israël zich vanwege de Holocaust inspande voor het Genocideverdrag.

Zuid-Afrika heeft de rechters gevraagd Israël in een voorlopige uitspraak te manen de wapens neer te leggen, om verder leed te voorkomen. Ook zou het land moeten meewerken aan het leveren van humanitaire hulp. Dat tussenvonnis wordt over enkele weken verwacht. Overigens kan het hof ook kiezen voor andere maatregelen, zoals een humanitair staakt-het-vuren.

De inhoudelijke behandeling van de zaak zal daarna worden voortgezet. Daarin eist Zuid-Afrika onder meer dat Israël helpt bij de wederopbouw van Gaza en schuldigen berecht. Het kan nog jaren duren voordat het hof daar een uitspraak over doet.