‘Krankzinnige’ Tesla-staking in Zweden verraadt cultuurclash
Ruim 130 Zweedse automonteurs bezorgen Elon Musk al bijna twee maanden kopzorgen. Eind oktober legden ze het werk neer, omdat Tesla weigert te onderhandelen met vakbond IF Metall over een cao. 'Krankzinnig', zo omschreef Tesla-topman Musk de staking op zijn eigen sociale medium X.
Krankzinnig of niet, de actie slaat aan, ook in andere sectoren. Tesla's die aankomen in een Zweedse haven? Worden door havenarbeiders niet meer uitgeladen. Een pakketje voor de Amerikaanse autofabrikant? De post bezorgt ze niet meer. Ben je werkzaam op het kantoor van Tesla in Stockholm? Dan moet je zelf je bureau schoonmaken, want ook de vakbond van schoonmakers toont zich solidair met de stakende Tesla-medewerkers.
En dat gaat verder dan alleen Zweden. Een geitenpaadje om via Deense havens auto's bestemd voor de Zweedse markt te verschepen, is al geblokkeerd: Deense havenarbeiders tonen zich solidair en weigeren de auto's aan land te halen. Ook Noorse en Finse vakbonden waarschuwen Tesla om een akkoord te sluiten met IF Metall. Zo niet, dan kunnen vanaf volgende week ook daar solidariteitsstakingen in de havens worden gehouden.
Volgens de vakbond zijn bij Tesla de arbeidsvoorwaarden slechter dan bij andere autofabrikanten. Lonen zouden lager zijn en ook andere voorwaarden, zoals een jaarlijkse loonstijging, zijn er niet vastgelegd. Met de staking hoopt de vakbond Tesla te bewegen om collectieve afspraken te maken.
Op zijn beurt zegt Tesla werknemers goede arbeidsvoorwaarden te bieden. Het bedrijf weigert al sinds zijn komst naar Zweden principieel een cao af te sluiten. Dat doet het nergens. Musk zegt "niets op te hebben" met vakbonden of cao's.
Zweedse model
En daar zit de crux: die collectieve arbeidsovereenkomst is in Zweden juist het fundament onder de arbeidsmarkt. Het zogenoemde 'Zweedse model' gaat ervan uit dat de werknemers, vertegenwoordigd door de vakbond, en de werkgevers het eens worden over arbeidsvoorwaarden zoals loon, werktijden en pensioen, zonder bemoeienis van de overheid.
Zo is er geen wettelijk minimumloon, maar worden minimumsalarissen afgesproken per sector en vastgelegd in cao's. Een systeem dat voor zowel werkgevers als werknemers lijkt te werken: in vergelijking met andere landen zijn er nauwelijks stakingen of andere vakbondsacties.
En hoewel Zweedse vakbonden te maken hebben met een dalend ledenaantal, is nog altijd een ruime meerderheid van de werknemers erbij aangesloten. Ter vergelijking: in Nederland is dat momenteel een kleine 15 procent. Dat Tesla zich weigert te voegen naar de Zweedse goede manieren, is dan ook tegen het zere been van de hele vakbondsbeweging: het komt neer op een verwerping van het Zweedse arbeidsmarktmodel.
Hier speelt mee dat ook Zweedse bedrijven de afgelopen tijd moeizame cao-onderhandelingen voerden met vakbonden. Streaminggigant Spotify liep afgelopen zomer weg van de onderhandelingstafel, terwijl betalingsplatform Klarna pas een cao afsloot toen er gedreigd werd met stakingen.
Door toe te geven aan Tesla, zo is de vrees, begeeft men zich straks op een hellend vlak: ook andere bedrijven kunnen dan in de verleiding komen om de vakbonden te omzeilen en geen cao's meer af te sluiten. Met dat doemscenario in het achterhoofd besluiten veel sectoren dus om zich aan te sluiten bij de staking.
Vrees voor Duitsland
Met meer dan een miljard euro in de oorlogskas, lijkt vakbond IF Metall voorlopig niet van plan de strijd te staken, al zijn er weinig signalen dat Tesla zal buigen voor de vakbond. Voor de autofabrikant is Zweden een relatief kleine afzetmarkt: de vijfde in Europa, na Noorwegen, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Toch is het Amerikaanse bedrijf huiverig voor gevolgen van de staking: het risico bestaat dat de onrust overslaat naar de grotere afzetmarkten.
Met name voor Duitsland wordt gevreesd. Daar huist de grootste Tesla-fabriek, waar twee derde van Tesla's elektrische auto's bestemd voor de Europese markt van de band rolt. Werknemers zijn daar ontevreden over hun arbeidsomstandigheden, al verbiedt de Duitse wet solidariteitsacties zoals die in Denemarken. Wel sluiten steeds meer Duitse werknemers zich sinds de Zweedse stakingen bij de vakbond aan.
Het zal Tesla allemaal niet geruststellen: sinds deze week staat er een vacature online voor een lobbyist. Vereiste? "Een bewezen staat van dienst op het gebied van het doorvoeren van veranderingen in de regelgeving in Scandinavische landen."
